سیستم مدیریت پورتال پایگاه خبری فرایش

ایران پدیده سالخوردگی جمعیت را در دهه‌های آینده تجربه خواهد کرد

تکریم سالمندان از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی است

دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان با بیان اینکه تکریم سالمندان از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی است، گفت: احتمالاً ایران پدیده سالخوردگی جمعیت را در دهه‌های آینده تجربه خواهد کرد و ممکن است تا یک‌دهه دیگر جمعیت ایران از پیرترین جمعیت کشورهای خاورمیانه باشد.

سالمندی، دوران مهمی از زندگی است و امروزه به‌دلیل بالا رفتن امید به زندگی و کاهش میزان زادوولد در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، پدیده ســالمندی بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گرفته است.

سالمندی در نگاه اجتماعی شامل برخی برداشت‌های قالبی منفی بوده است. در این نگاه، مردم از پیری می‌ترسند و در افکار عمومی پیری با تنهایی، بیماری، ناتوانی و ازکارافتادگی همراه است؛ البته تجارب افراد کهنسال، همیشه این امر را تایید نمی‌کند و افراد مسن به‌طور معمول دیدگاهی مثبت نسبت به سلامتی خود دارند و تنها یک‌سوم آن‌ها شرایط سلامت خود را متوسط یا بد گزارش می‌کنند.

با این همه باید گفت که سالمندی درحقیقت فرآیند فرسایشی طبیعی و ناگریزی است که می‌توان با مراقبت‌های مناسب و شناخت آن، بیماری و ضعف را در این‌دوره از زندگی، به کم‌ترین مقدار رسانده و دوران پیری سالم و هنجاری را طراحی کرد و این هدفی است که حیطه سلامت عمومی در گروه سالمندان دنبال می‌کند.

اما آنچه بیش از هرچیز دیگری برای افراد در دوره سالمندی مهم بوده و هست، تکریم آن‌ها و حفظ جایگاهشان در جامعه و به‌ویژه خانواده است که با توجه به مشکلات و گرفتاری‌های امروزی، شاید این عدم توجه در برخی خانواده‌ها به امری عادی تبدیل شده که باید درنظر داشت این موضوع، آسیبی جدی بر پیکره خانواده و الگویی نامناسب برای فرزندان است.

با توجه به فرارسیدن روز جهانی سالمند و هفته سالمندان به این منظور گفت‌و‌گویی با دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

دکتر نصرالله عرفانی :با بیان اینکه در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی توسعه اجتماعی - اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی در سطح جهانی شده است، اظهار کرد: این امر فرآیند جمعیتی، تغییر ساختار سنی جمعیت و به‌عبارت دیگر گذار سنی را در پی داشت. به‌گونه‌ای که انتظار می‌رود به‌تدریج وزن جمعیت از گروه‌های سنی جوان به گروه‌های سنی بالا منتقل شود.

وی با تأکیدبر اینکه در زمان‌های گذشته تعداد اندکی از افراد به سنین کهولت و پیری می‌رسیدند، گفت: در جهان کنونی پیشرفت‌های فناوری و بهداشتی باعث‌شده تا افراد سال‌های بیشتری عمر کرده و مرگشان در سنین بالاتری رخ دهد. درنتیجه در حال حاضر افراد بیشتری می‌توانند سنین پیری را تجربه کنند.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: تقریباً تمام کشورهای دنیا دوره باروری بالا را پشت‌سر گذاشته یا در حال گذار از آن هستند و طبیعتاً تعداد افراد زیادتری نسبت به گذشته به مرحله پیری می‌رسند.

وی با بیان اینکه در سطح جهانی بعد از کاهش میزان مرگ‌ومیر و احتمال زنده ماندن کودکان تا سنین بزرگ‌سالی، میزان باروری رو‌به‌کاهش گذاشته است، افزود: تعداد افراد سالخورده جوامع افزایش یافته و در حال حاضر جمعیت بسیاری از کشورها رو‌به‌سالخوردگی رفته و انتظار می‌رود سایر کشورها نیز این پدیده را تجربه کنند.

عرفانی با تأکید‌بر اینکه در حال حاضر ایران در مرحله گذار ساختار سنی قرار گرفته است، تصریح کرد: انتظار می‌رود در دهه‌های آینده، پدیده سالخوردگی جمعیت را تجربه کنیم.

وی به اشکال مختلف سالمندی اشاره کرد و ادامه داد: سالمندی فرد ازنظر فردی، بهداشتی و پزشکی مطرح است. سالمندی بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، عبور از مرز 60 یا 65 سالگی است و در ایران، جمعیت سالمند را افرادی با سنین 65 سال و بالاتر تشکیل می‌دهند.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان خاطرنشان کرد: جمعیت‌شناسان معتقدند که سالمندی جمعیت، بیانگر افزایش نسبت سالمندان در جمعیت است و به‌عبارت بهتر افزایش نسبت سالمندان در جمعیت 60 تا 65 ساله و کاهش نسبت افراد زیر 14 سال بوده و انتظار می‌رود مهم‌ترین پدیده جمعیتی جهان، در قرن بیست‌ویکم باشد.

وی با بیان اینکه بررسی‌های جمعیتی سازمان ملل متحد نشان می‌دهد جمعیت جهان رو‌به‌سالمندی می‌رود، یادآوری کرد: این روند در آینده سریع‌تر از قبل خواهد بود.

عرفانی نسبت جمعیت سالمند جهان را 65 سال و بیشتر در سال 2020 و برابر 9.3درصد دانست و اظهار کرد: با فرض ثبات باروری در مقدار کنونی، این مقدار متوسط در سال 2050 به بیش از دو برابر؛ یعنی 22.8درصد خواهد رسید.

وی با بیان اینکه مطالعات نشان می‌دهد که جمعیت ایران نیز همگام با جمعیت جهان روبه‌سالمندی است، گفت: ایران مراحل اولیه گذار جمعیتی را پشت‌سر گذاشته و آمار حاصل از سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، نشان می‌دهد تعداد جمعیت سالمند ایران طی دهه‌های اخیر در حال افزایش بوده است.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: طی سال‌های 64 تا 69 امید زندگی ایرانیان با 63 سال به سطح امید زندگی جهان و آسیا رسیده و طی سال‌های 69 تا 74 با امید زندگی 66 سال، در سطحی بالاتر از سطح جهان و آسیا قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه براساس پیش‌بینی سازمان ملل بعد از این سال‌ها نیز امید به زندگی در ایران روند صعودی خود را ادامه خواهد داد، افزود: در سال 1429 این آمار به 78.5 سال خواهد رسید.

عرفانی تصریح کرد: با توجه به نکات عنوان‌شده، می‌توان پیش‌بینی کرد که احتمالاً تا یک‌دهه دیگر، جمعیت ایران از پیرترین جمعیت کشورهای خاورمیانه باشد.

وی به تشکیل شورای جهانی سالمندی در سال 1982 اشاره کرد و ادامه داد: در همان سال طرحی برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان مطرح و در سال 1990 این شورا یکم اکتبر مصادف با دهم مهرماه را روز جهانی سالمندان تعیین کرد.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان خاطرنشان کرد: هرساله در ایران نیز هفته‌ای به‌عنوان هفته ملی سالمندان نام‌گذاری و برنامه‌های متنوعی در این راستا برگزار می‌شود.

وی با بیان اینکه هرسال از طرف سازمان بهداشت جهانی شعاری برای این روز درنظر گرفته می‌شود، یادآوری کرد: شعار امسال "تکریم و منزلت سالمندان" است.

عرفانی با اشاره به عناوین هفته سالمند از هفتم تا سیزدهم مهرماه در ایران اظهار کرد: "آگاهی‌بخشی، مطالبه‌گری، فرهنگ و گفتمان‌سازی"، "محیط دوستدار سالمند"، "حمایت‌های اجتماعی، رفاهی و اقتصادی"، "مراقبت و سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی"، "سرمایه و مشارکت اجتماعی خانواده و جامعه"، "قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری و راهبری امور سالمندان" و "آموزش و توانمندسازی سالمندان" عناوین روزهای هفته سالمند است.

وی با تبریک روز و هفته سالمند به همه سالمندان، گفت: سالمندان گنجینه‌های سال‌ها تلاش و تجربه هستند.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: در مورد ویژگی‌های رشدی دوره سالمندی باید گفت که معمولاً سالمندی با کاهش یا افت توانایی‌های جسمی، فکری، اجتماعی و مواردی از این دست شناخته می‌شود.

وی با بیان اینکه برخی از این تغییرات در جسم روی می‌دهد، افزود: به‌عنوان مثال در سالمندی 50درصد سلول‌های قشر مخ به‌ویژه نورون‌های عصبی که ارتباط مستقیمی با بینایی، شنوایی و اعصاب حرکتی دارند، تحلیل رفته و به این دلیل ضعف بینایی، شنوایی و محدودیت‌های حرکتی همراه با آلزایمر، به‌عنوان یکی از پدیده‌های رایج دوره سالمندی، مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد.

عرفانی با تأکیدبر اینکه به‌سبب کاهش پمپاژ قلب، افراد در سالمندی به بیماری‌های قلبی و عروقی نیز دچار می‌شوند، تصریح کرد: این امر موجب ضعف دستگاه ایمنی نیز شده و سالمندان نسبت به جوانان زودتر بیمار شده و دیرتر بهبود می‌یابند.

وی با بیان اینکه ازنظر اجتماعی نیز سالمندان با تحولات زیادی در زندگی مواجه می‌شوند، ادامه داد: برخی از این رویدادها مانند تجربه آشیانه تهی؛ یعنی به استقلال رسیدن و جدا شدن فرزندان از خانواده، بازنشستگی، فوت همسر و حتی سپرده شدن به سرای سالمندان هستند.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان خاطرنشان کرد: به هر حال مهم‌ترین مشکلات سالمندان که به‌نوعی برای اطرافیان نیز مشکلاتی را ایجاد می‌کند، به خطر افتادن سلامتی و استقلال آن‌ها، احساس تنهایی و گاهی احساس بی‌ارزشی در روابط با دیگران است.

وی با تأکیدبر اینکه البته باید بین سه نوع سالمندی تفاوت قائل شد، گفت: یک‌نوع سالمندی را به‌عنوان سالمندی طبیعی می‌شناسیم که در این نوع از سالمندی، شخص سالمند با تغییرات فکری و جسمی در حدی که در این دوره سنی انتظار می‌رود، شامل اکثریت سالمندان می‌شود.

عرفانی با بیان اینکه در نوع دیگر؛ یعنی سالمندی آرمانی هدف‌های زندگی، آسایش، استقلال و پیگیری اهداف شغلی همچنان در زندگی سالمند وجود دارد، اظهار کرد: این موارد به‌گونه‌ای بوده که سرزندگی سالمند محفوظ است.

وی سالمندی آسیب‌گونه را سالمندی دانست که در آن بیماری‌ها شدید و کاهش محسوس در عملکردهای سالمند مشاهده می‌شود، یادآوری کرد: باورهای ما درباره سالمندان همیشه قابل‌تعمیم به همه سالمندان نیست و نمی‌توان یک‌سری باور غالب درباره همه سالمندان داشت.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: تکریم سالمندان و احترام ویژه آنان از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی است و خداوند در آیه 23 سوره اسرا می‌فرماید که "به پدر و مادر نیکی کنید، هر گاه یکی از آن دو یا هر دوی آن‌ها نزد تو به سن پیری رسید، کم‌ترین اهانتی به آن‌ها روا مدار و بر آن‌ها فریاد نزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن‌ها بگو".

وی افزود: پیامبراکرم(ص) والایی سالمندان را این‌گونه ترسیم می‌فرمایند که "احترام به پیران امت من، گرامیداشت من است."

عرفانی تصریح کرد: امام‌علی(ع) بزرگداشت سالمندان را زمینه‌سازی احترام خود انسان می‌داند و می‌فرماید که "به بزرگانتان احترام کنید تا کوچک‌ترها شما را محترم شمارند." و امام‌صادق(ع) فرموده‌اند که "پیران خویش را تکریم کنید."

وی به پیشنهادهایی در سطح کلان و خرد درخصوص سالمندان اشاره کرد و ادامه داد: تاسیس رشته‌های تخصصی طب سالمندی، روان‌پزشکی سالمندان، روان‌شناسی سالمندی، مشاوره سالمندی و مددکاری سالمندی و تاسیس رشته‌های تخصصی پرستاری سالمندی و توان‌بخشی سالمندی، ازجمله پیشنهادات در سطح کلان است.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان خاطرنشان کرد: تاسیس پژوهشگاه سالمندی با پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی متنوع تخصصی، انتشار مجلات تخصصی حوزه‌های گوناگون سالمندی، تاسیس مراکز رفاه اجتماعی سالمندی و جلب بخش خصوصی در این حوزه و تاسیس بخش و درمانگاه‌های تخصصی برای ارائه خدمات پزشکی و سلامت سالمندان نیز می‌تواند در این حوزه راه‌گشا باشد.

وی تقویت صندوق‌های بازنشستگی برای تامین مادی قابل‌قبول سالمندان را از دیگر پیشنهادات در سطح کلان برشمرد و یادآوری کرد: منظور کردن کارت‌های ویژه و تخفیف برای سالمندان به‌منظور گردشگری نیز از دیگر پیشنهادات است.

عرفانی سپری کردن وقت با سالمندان و تعامل با آن‌ها، رفتار مودبانه و توأم با احترام با سالمندان و گفت‌وگو با سالمندان درباره زندگی گذشته‌شان را از پیشنهادات در سطح خرد دانست و اظهار کرد: درخواست از سالمندان برای نصایح و نقل تجربیات، پیگیری مسائل پزشکی و سلامت سالمندان، توجه به شرایط خاص تغذیه سالمندان، فراهم‌سازی فرصت برای ورزش و فعالیت‌های حرکتی سالمندان، بهینه‌سازی فضا و مکان به‌منظور جلوگیری از حوادث سالمندان و توجه به گردشگری سالمندان به‌ویژه تفریح در طبیعت نیز از پیشنهادات در این سطح است.

وی با بیان اینکه به‌لحاظ روان‌شناختی مطابق با نظریه هشت‌مرحله‌ای رشد روانی اجتماعی اریکسون، سالمندی مرحله رسیدن به تمامیت و کمال در برابر ناامیدی و واماندگی است، گفت: اگر مراحل قبلی رشد به سلامت طی شده باشد، سالمندان در این دوره به کمال رشدی دست یافته‌ و رویارویی آنان با مرگ به‌منزله تکمیل‌کننده چرخه عمر است، وگرنه سنین سالمندی و مواجهه با مرگ، موجب اضطراب در سالمند خواهد شد.

این دانشیار روان‌شناسی دانشگاه پیام نور همدان در پایان بیان کرد: به یاد داشته باشیم درست است که سالمندان همچون ما نخواهند شد، اما روزی ما سالمند خواهیم شد.

شاید شعار امسال سازمان بهداشت جهانی با عنوان "تکریم و منزلت سالمندان" بیشتر به‌منظور توجه بیشتر به سالمندان در جوامع و به‌ویژه خانواده‌ها بوده است و این در حالی است که تکریم سالمندان از آموزه‌های روشن فرهنگ اسلامی بوده و هست، اما متأسفانه امروزه برخی از خانواده‌ها به دلایل مختلفی ازجمله مشغولیت‌های فراوان و مسائل متعدد دیگر، از این مهم غافل شده‌اند.

آنچه ضروری به‌نظر می‌رسد پیش‌بینی برنامه‌ها و سیاست‌های راه‌گشا در حوزه سالمندان، کمک‌کننده و معنا بخشیدن به جایگاه واقعی سالمندان است که باید موردتوجه مسئولان امر قرار گیرد و تنها یک‌روز یا یک‌هفته را مختص آن‌ها ندانند و برنامه‌هایی بلندمدت برای تکریم سالمندان در جامعه اجرایی شود.