نمایشگاه کتاب تهران با آن عظمت و سروصدا را حالا باید روی نمایشگر تلفن همراه یا رایانه شخصی ببینید. کرونا، این ویروس بی‌اعصاب و آدمکش، بساط کباب و دود و دَمَش را از نمایشگاه کتاب جمع کرد، اما بساط خود کتاب را نتوانست. زورش نرسید.
روزی روزگاری نمایشگاه کتاب تهران برای خودش بروبیایی داشت. کرور کرور آدم کتابخوان و اهل فضل از چهارگوشه مملکت راه می‌افتادند تا دستشان به تازه‌ترین کتاب‌های ایرانی و خارجی برسد و بهترین‌هایش را بخرند و بار کنند و ببرند به دیارشان. همیشه مردمان دورنشین و تشنه علم، رنج سفر بر خود هموار می‌کردند تا گل سرسبد نشر کشور را از نزدیک ببینند. آن‌ها عقیده داشتند که دستشان از نخل دانش کوتاه است و همه چیز در پایتخت، برای تهران‌نشینان فراهم.
ناشرها هم تمام سال می‌دویدند تا حضوری محکم و قاطع در نمایشگاه کتاب تهران داشته باشند. ۳۵۵ روز سال یک طرف، همان ۱۰ روز نمایشگاه هم یک طرف. نویسنده و ناشر و چاپچی، دانه‌ای را که با هزار زحمت در طول یک سال کاشته بودند و روز به روز قد برافراشتنش را دیده بودند، در نمایشگاه برداشت می‌کردند.
نمایشگاه کتاب برای مسؤولان کشور از جمله سران قوا همیشه جذاب و بااهمیت بوده است
چه بروبیایی داشت مصلی در این سال‌های آخر. قبلش هم که نمایشگاه کتاب در شمال تهران یا «شهر آفتاب» بود، حول و حوش آن جای سوزن انداختن نبود. هزاران نفر از کنار بساط کتاب و کلمه، نان می‌خوردند.
امسال و بعد از ۳۳ سال، نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشد. کرونا به هیچ چیز رحم نکرده بود و تمام تجمعات، جلسات، برنامه‌های عمومی و همایش‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی ورزشی، تعطیل شده بود.
خبرها حاکی از آن بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهد قضای نمایشگاه کتاب تهران را در تابستان یا هفته کتاب ـ که همیشه در آبان‌ماه است ـ به‌جا آورد، اما نمودارهای ابتلا و مرگ و میر کرونا، آن‌قدر ترسناک شد و محدودیت‌ها به قدری گسترش یافت تا نمایشگاه حضوری کتاب در کار نباشد. نمایشگاه‌های بزرگ دنیا مثل فرانکفورت و بولونیا هم تعطیل کرده بودند و داشتند برای جبران آن، راهی دست و پا می‌کردند.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی هم نمایشگاه مجازی برگزار کرد، اما ویژگی‌های بصری نمایشگاه سوره مهر را نداشت
«سوره مهر» خط‌شکنی کرد
وزارت ارشاد داشت به تاریخ دیگری برای نمایشگاه کتاب تهران فکر می‌کرد و مشورت می‌گرفت. می‌دانست که اگر همان اول بیاید از نمایشگاه مجازی صحبت کند، عده‌ای از ناشران مقابلش موضع می‌گیرند. علتش هم روشن است. آن‌ها می‌گفتند که تمام هنر ما جایی جلوه می‌کند که با خریدار و مخاطب چهره به چهره می‌شویم و آثارمان را معرفی می‌کنیم. تا اندازه زیادی هم درست می‌گفتند. فصل بارچینی و برداشت محصول را باید پرقدرت برگزار کرد. نمی‌شود یک سری کتاب را بچینی توی ویترین و پا روی پا بیندازی ببینی چند نفر کتاب شما را می‌خواهند. نویسنده‌ها در نمایشگاه حضوری دیدار رخ به رخ با خوانندگانشان داشتند و برای جشن امضای آثار، گاهی صف‌های چندصدمتری تشکیل می‌شد. دست‌اندرکاران نشر، صبح تا شب در غرفه‌های کوچک و بزرگ مصلای امام خمینی رحمةالله علیه، زیر چادر و گوشه و کنار شبستان با خریداران کتاب سروکله می‌زدند. خیلی‌ها هم حول و حوش ادبیات و کتاب، بحث می‌کردند و حکایت‌ها می‌گفتند.
همان موقع که ارشاد در تردید برگزاری نمایشگاه حضوری بود، انتشارات سوره مهر، خط‌شکنی کرد و نمایشگاه مجازی کتاب را با عنوان «انتهای راهروی ۲۷» از ۲۵ خرداد تا ۸ تیر راه انداخت. این ناشر پرمخاطب ۳۰۰ کتاب چاپ اول به نمایشگاه مجازی‌اش آورد و سرجمع، ۲۰۰۰ اثر را در قالب نسخه مکتوب، الکترونیک و صوتی به مخاطبان عرضه کرد.
امکان بازدید سه بعدی از غرفه شبیه‌سازی شده، امکان خرید کتاب چاپی و الکترونیک با تخفیف ۲۵ درصدی، ارسال رایگان کتاب با بسته‌بندی بهداشتی، دیدار با نویسندگان در فضای مجازی، پخش زنده جشن امضا کتاب و... از مزایای این نمایشگاه بود.
برگزاری موفق این نمایشگاه، موضع سخت ناشرانی را که فقط به نمایشگاه حضوری رضایت می‌دادند، نرم کرد و دیگر، کم‌تر ناشری بود که با نمایشگاه مجازی سر به مخالفت بردارد. تقریبا از همان زمان بود که وزارت ارشاد، بند کفش‌هایش را برای برپایی نمایشگاهی با حضور همه ناشران داخلی و خارجی محکم کرد. با این تدبیر، فاتحه نمایشگاه حضوری خوانده شد. کرونا هم قربانیان بیش‌تری گرفت تا محدودیت‌ها چند برابر شود.
ایوب دهقانکار، وقتی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات شد، برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را کارویژه خود کرد
هنوز هم معتقدید چیزی جای نمایشگاه فیزیکی کتاب را نمی‌گیرد؟
با ادغام موسسات وزارت ارشاد و مدیرعاملی «ایوب دهقانکار» در موسسه ادغام شده «خانه کتاب و ادبیات»، مسؤولیت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب در اواخر شهریورماه به این موسسه واگذار شد تا این موسسه چهار ماه فرصت داشته باشد نمایشگاه مجازی کتاب را برنامه‌ریزی کند. این در حالی بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در عوض خسارتی که به ناشران و فعالان حوزه نشر وارد آمده بود، سیاست‌های حمایتی پیش گرفت تا از غصه‌های آنان به خاطر تعطیلی واحدهای صنفی کم کند. همزمان، ناشران زیادی، فروش آنلاین خود را فعال کرده و با تخفیف‌های قابل توجه، مخاطبان را به سمت این شکل از عرضه کتاب سوق دادند.
همه این‌ها زمینه‌ای شد تا برنامه‌ریزی برای برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب با استقبال، رضایت و انتظار ناشران پیش برود. هرچند همه این جمله را با حسرت و آه به زبان می‌آوردند: «البته چیزی جای نمایشگاه فیزیکی کتاب را نمی‌گیرد!» گویی ایام خوش آن بود که با یار به سر شد.
۶ روز به جای ۱۲ روز
نمایشگاه کتاب تهران دو تا پنجشنبه داشت، دو تا جمعه. به اولی‌اش نمی‌رسیدید، دومی را انتخاب می‌کردید تا از قافله خرید کتاب عقب نمانید. نمایشگاه مجازی اما یک پنجشنبه دارد یک جمعه. اهمیتی هم ندارد که چند تا روز تعطیل داشته باشد. نمایشگاهی که ۲۴ ساعته است و از روز اول بهمن تا ششم این ماه، لاینقطع درش به روی خریداران و مخاطبان باز است، آن‌قدر زمان به آنان می‌دهد که روز آخر، کسی پشت درهایش نماند.
نمایشگاه مجازی کتاب، روز اول بهمن افتتاح می‌شود. این‌که ساعت شروعش ۰۰ بامداد است یا ساعت هشت و ۹ صبح، بستگی دارد به افتتاحیه‌اش که لابد آن هم مجازی است و اگر آقای رئیس‌جمهور سرش شلوغ باشد، لااقل وزیر ارشاد، وزیر ارتباطات،مدیرعامل شرکت پست برایش سخنرانی می‌کند. احتمالاً این افتتاحیه، یک روز قبل و سی‌ام دیماه برگزار می‌شود.
خوبی نمایشگاه مجازی این است که راه دور و نزدیک ندارد. ظرفیتش هم خیلی بیش‌تر از نمایشگاه حضوری است. اگر در نمایشگاه‌های قبلی، در طول یک شبانه‌روز حدود یک میلیون نفر می‌توانستند بیایند و بروند، آن‌روز شهروندان اطراف مصلی، اعصاب خراب و درب و داغانی داشتند؛ بس که ترافیک می‌شد. حالا یک و نیم میلیون نفر، همزمان ـ دقت کنید: همزمان ـ می‌توانند بیایند از نمایشگاه مجازی کتاب دیدن کنند و بروند.
کتاب‌ها را کول نکنید، پست برایتان می‌آورد
نمایشگاه مجازی، تخفیف‌ها را هم ساماندهی کرده است. همه ۱۵۰۰ ناشری که در نمایشگاه هستند، وظیفه دارند روی عدد ۲۰ درصد تمرکز داشته باشند؛ نه کم و نه بیش. البته کتاب‌های خارجی که به دلار و یورو فروخته می‌شوند، تخفیف ۵۰ درصدی می‌خورند و نصف قیمت به دست خریداران می‌رسند. نمایشگاه مجازی یک حسن دیگر هم دارد و آن این است که لازم نیست کتاب‌ها را روی دوش بگیرید و کت و کولتان درد بگیرد. تازه باید کلی هم کرایه می‌دادید و آن‌ها را می‌بردید شهرتان. کتاب‌هایی را که می‌خرید، پست به صورت رایگان به دستتان می‌رساند؛ با احترام و لفافه‌بندی مخصوص!
هزینه اینترنت کسی که به سایت نمایشگاه مراجعه می‌کند، نیم‌بهاست تا همه چیز به نفع او باشد. تا اینجا شد، حذف هزینه آمد و رفت، رایگان شدن پول پست، تخفیف ۲۰ و ۵۰ درصدی در قیمت کتاب و مراجعه شبانه‌روزی به نمایشگاه.
وقتی به سایت نمایشگاه سر می‌زنید و سوالی برایتان پیش می‌آید، یک جمع چند نفره نشسته‌اند که گیر و گورهای احتمالی را برطرف کنند و سوالات شما را به پاسخ برسانند. افراد پاسخگو تا ساعت ۲۱ اول تا ششم بهمن، گوش به زنگ شما هستند.
ضمنا، دانشجویان، طلاب و اهالی شهرها و روستاهای محروم از بن‌های تخفیف و امکان خرید بهتر برخوردارند. نیازی هم نیست خیلی به دردسر بیفتید. همین که کد ملی‌تان را وارد کنید، خود سامانه می‌فهمد شما چه‌کاره‌اید! مطابق اطلاعات شما مزایای همان گروه را در اختیارتان قرار می‌دهد. اگر هم اهل قلم باشید که نیازی به ثبت‌نام هم ندارید. روی کد ملی ثبت شده در خانه کتاب، بن خرید برایتان شارژ می‌شود تا حال خوبی پیدا کنید.
حالا این همه از سایت نمایشگاه گفتیم. لابد می‌پرسید آدرسش را چرا نمی‌دهید؟ حق هم دارید. سوال خوبی پرسیدید! اما نشانی سایت خرید کتاب نمایشگاه مجازی، یک روز زودتر اعلام و رونمایی می‌شود. حالا هی بگویید کرونا چیز بدی است!
