خوشنویسی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی بوده و این هنر بهجامانده از نیاکان ما امروزه از جایگاه ویژهای برخوردار است و به دو شاخه تقسیم شده؛ یکی از این شاخهها، درآمیختن دو هنر نقاشی و خطاطی است، دو هنر اصیل ایرانی، اما به دنبال این تحول جدید ممکن است هنر خوشنویسی از روال خود بهصورت سنتی خارج شود.
برخی بر این باور هستند که هنر خطاطی سالیان سال طول میکشد تا سرآمد روزگار خود بشود و هنرمندان این رشته در کهنسالی به درجه استادی نائل میشوند، اما هستند کسانی که با علاقه و پشتکار در این راه قدم برمیدارند و در سنین جوانی نیز به درجات بالایی در این حرفه دست پیدا میکنند.
چنانکه امروزه تحولات زندگی باعث شده تا خط نستعلیق هم با تغییراتی مواجه شود که برخی هنردوستان این حرفه را نگران تغییر ماهیت خوشنویسی و حفظ نشدن اصالت آن بکند؛ بنابراین برای حفظ اصالت آن و انتقال دادن این هنر دیرینه به نسلهای آینده، باید چارهای بیندیشیم.
مونا منوچهریان، خوشنویس برجسته استان همدان نیز از ایندسته هنرمندان جوانی است که دارای رتبه ممتازی خط نستعلیق بوده که هماکنون نیز هنرجوی فوق ممتازی در رشته نستعلیق است.
وی 12 سال است که در این حرفه فعالیت دارد و مقامهای متعددی طی این مدت کسب کرده، همچنین چندین نمایشگاه (یک نمایشگاه بهصورت انفرادی و آنلاین) برگزار کرده است.
این هنرمند همچنین کسب مقام دوم در جشنواره دهه فجر سال1393، کسب مقام دوم در جشنواره کرامت سال 1394، کسب مقام نخست بهمناسبت گرامیداشت شهید سردار سلیمانی سال 1399 و همچنین کسب مقام دوم کشوری در سال 1399 را در کارنامه خود دارد.
اهم سخنان وی در مصاحبه این بود «هنرمندان به اقتصاد هنر متکی نبوده و آن را در کنار یک کار ثابت دنبال کنند/ استادان خط تنها مشوقان این هنر هستند که میتوانند آن را به نسلهای بعدی هدیه و انتقال بدهند/ نقاشی خط باعث از بین رفتن اصالت خوشنویسی میشود».
متن زیر گفتوگوی خبرنگار فرایش با این هنرمند همدانی است که میخوانید:
* در ابتدا خودتان را بهصورت کامل معرفی کنید و بفرمایید چه زمانی و چطور وارد دنیای خوشنویسی شدید؟ درحال حاضر در چه زمینهای فعالیت میکنید؟
مونا منوچهریان هستم، متولد 1363؛ زمینه آشنایی من با خوشنویسی در سال 1374 به پیشنهاد یکی از دوستان خوشذوقم در انجمن خوشنویسی همدان فراهم شد و در آنجا ثبتنام کردم و پس از شرکت در کلاسهای خوشنویسی، توسط استادم تشویق شدم و انگیزه اصلی من برای ادامه این هنر بود.اما بهدلیل تحصیل مجبور شدم خوشنویسی را برای مدتی کنار بگذارم، این جدایی تا سال 1398 ادامه پیدا کرد؛ اما بهدلیل علاقه شدید، طی آن سال دوباره در یک مؤسسه خوشنویسی ثبتنام کردم و اکنون 12 سال است که بهطور مداوم در این رشته فعالیت میکنم و موفق شدم مدرک فوق ممتاز خود را در رشته شکسته نستعلیق بهدست بیاورم و هماکنون هم هنرجوی فوق ممتاز رشته نستعلیق هستم.
* آیا تاکنون نمایشگاه از آثارتان داشتهاید و یا در مسابقات عنوان کسب کردهاید؟
مقامهای متعددی در این 12 سال کسب کردم؛ کسب مقام دوم در جشنواره دهه فجر در سال1393، کسب مقام دوم در جشنواره کرامت سال 1394، کسب مقام اول بهمناسبت گرامیداشت شهید سردار سلیمانی سال 1399 و همچنین کسب مقام دوم کشوری در سال 1399، از آن جمله است، سال گذشته هم یک نمایشگاه بهصورت انفرادی و آنلاین برگزار کردم.
* امروزه خیلی نقاشی خط در بین خوشنویسان و هنردوستان خوشنویسی باب شده است، به نظر شما نقاشی خط میتواند از زوال خوشنویسی بهصورت سنتی جلوگیری کند؟
درواقع نقاشی خط یک هنر معاصر است که آمیزهای از نقاشی و خطاطی بوده، اما عمر چندانی نخواهد داشت. این هنر که با توجه به نیازهای امروز جامعه ایجاد شده است، یک هنر نوپا بوده، باید بگویم هنر اصیل خوشنویسی جایگاه دیگری دارد و همانطور که میدانید، خوشنویسان میراثدار زحمات گذشتگان هستند و نباید این هنر شکل سنتی و اصیل خود را از دست بدهد.
اگر همه خوشنویسان بخواهند به سمت نقاشی خط بروند و شکل اصیل خوشنویسی را با نیازهای جامعه امروزی درهم بیامیزند، ممکن است خوشنویسی از جایگاه خودش خارج بشود و کمتر به دید عموم مردم بیاید. من معتقد هستم باید طوری فرهنگسازی بشود که همه مردم به خط خوش علاقهمند شده و یا ابتدا بهطور کامل خوشنویسی در بین مردم جا بیفتد.
* بین خط نستعلیق و ثلث کدام را انتخاب میکنید و دلیل انتخابتان چیست؟
هرکس که وارد عرصه خوشنویسی میشود و قلم به دستش میگیرد، دوست دارد همه خطوط را تجربه کند و از آنها لذت ببرد، اما بنده خط نستعلیق را انتخاب میکنم، چون خط اصیل ایرانی است. خط ثلث یک خط عربی بوده و برای نوشتن عبارات عربی بهخصوص قران کاربرد دارد، اما برای نوشتن شعر شاعران فارسی نستعلیق مناسبتر است؛ باید بگویم نستعلیق یک خط پایه بوده، یعنی اگر هنرجویی بتواند مهارت کافی در خط نستعلیق بهدست بیاورد، در بقیه خطوط هم میتواند پیشرفت داشته باشد. به همین جهت است که از خط نستعلیق در خوشنویسی بهعنوان عروس خطوط نام میبرند، چون پایه خطهای دیگر محسوب میشود.
*چرا نستعلیق و شکسته نستعلیق را بهعنوان حوزه تخصصی انتخاب کردید، این سبک خطاطی چه ویژگیهایی دارد و چه حسی به شما منتقل میکند؟
خطوط نستعلیق به عروس خطوط اسلامی معروف است؛ از این عبارت میتوانید بفهمید که این خط چقدر زیباست و علت این زیبایی درواقع اعتدال، توازن و تناسب زیبایی است که بین کلمات و حروف این خط دیده میشود. خط نستعلیق، درواقع خطی بسیار ظریف و زیبا بوده که با فرهنگ و هنر اصیل ایرانی درآمیخته است.
آسانی قرائت کلمات توسط خواننده و هماهنگی ذوق و قریحه، بسیار چشمگیر و زیبا است؛ عناصرنستعلیق الهامگیر از طبیعت هستند، یعنی حروفی که در خط نستعلیق دیده میشود، به طبیعت تشبیه داده شده است. مثلاً حروف قائم را به درختان و گلها، حرکت دایرهای را به پستی و بلندیهای چمنزارها و کشیدگی حروف را به دشتهای سبز تشبیه کردهاند؛ همین نشان میدهد که این خط با فرهنگ ایرانی درآمیخته شده است.
خط شکسته نستعلیق از کلمه تعلیق یعنی رها کردن و تندنویسی گرفته شده و نستعلیق همه زیبایی و ظرافت است. خط شکسته نستعلیق ایرانیترین خطی بوده که وجود دارد و بسیار زیبا و مورد پسند من است؛ بهشخصه با خط زیبای شکسته نستعلیق آرامش میگیرم.
* خب اگر بخواهیم نگاه اقتصادی به این هنر داشته باشیم، با وجود اینکه شما یک بانوی هنرمند هستید، با چه مشکلاتی روبهرو بوده و همچنین فروش آثار هنری را در ایران چطور ارزیابی میکنید؟
کسی که وارد عرصه هنر میشود، نباید نگاه اقتصادی به آن داشته باشد و تعداد معدود افرادی هستند که در زمینه اقتصادی حوزه هنر موفق شدهاند و همچنین به هنردوستان توصیه میکنم به اقتصاد هنر متکی نبوده و آن را در کنار یک کار ثابت دنبال کنند. من وقتی وارد این عرصه شدم، به دنبال علاقه بودم و فکر میکنم شرایط اقتصادی فقط گریبانگیر افراد هنرمند و خوشنویسان نیست و این مسئله نیازمند گرفتن تصمیمات درست و منطقی از طرف مسئولین است تا بتوانند این مشکلات را حل بکنند.
اینکه یک هنرمند خیلی زحمت میکشد و وقت میگذارد تا هنری را یاد میگیرد، هنری که اصالت و ریشه کشورش به حساب میآید، این موضوع به خودی خود دارای اهمیت است و باید مورد استقبال قرار بگیرد و برای آن تبلیغات زیادی بکنند تا برای مردم دغدغه بشود و به آن توجه کنند؛ فقط از طریق مذکور میشود اقتصاد این هنر را بهبود بخشید و هنرمندان میتوانند از این راه هنر خود را به مردم عرضه بدارند و به امید روزی که دیوار خانه هر ایرانی یک هنر خط اصیل ایرانی باشد.
* آینده هنر خوشنویسی را در استان همدان چطور میبینید؟
آینده درخشانی را برای هنر خوشنویسی در همدان میبینم، چون سالانه هنرجویان زیادی وارد این عرصه میشوند که به لطف تشویق اساتید دلسوز و مهربان این اتفاق میافتد و با انگیزه بالایی در این رشته فعالیت میکنند. هنر خوشنویسی نیازمند تلاش مداوم و تمرینات مستمر در روز است، خیلی از هنرمندان ازلحاظ جسمانی با مشکلاتی همچون کمردرد، گردندرد و آسیب چشمها درگیر هستند، بنابراین قدم گذاشتن در این راه نیازمند علاقه و پشتکار بالا بوده و خوشبختانه در هنرجویان و هنردوستان خوشنویسی امروز هم این علاقه دیده میشود.
* نرمافزارهای خطاطی را برای هنر خوشنویسی بهعنوان فرصت میبینید یا تهدید؟
به نظرم نرمافزارها را از دو جنبه باید بررسی کرد؛ با توجه به زندگی ماشینی امروز و نیاز مردم به تسریع در کارها، میتوان گفت این نرمافزارها برای رفع خطای افراد در سرعت زمان بالا، خیلی مفید هستند. اما این نرمافزارها نباید جایگزینی برای پرورش دستان توانمند در امر خوشنویسی باشند، مخصوصاً برای کودکان که تازه میخواهند این هنر را یاد بگیرند.
هنر خوشنویسی به شکل اصیل آن با قلم به نگارش درمیآید و جنبه هنری دارد، پس مردم نسبت به یادگیری آن احساس نیاز نمیکنند؛ اما باید بدانیم که خوشنویسی یک هنر ارزشمند ایرانی است که در بسیاری از بناهای ایران وجود دارد و از آنها حفاظت میشود. بنابراین این هنر باید توسط ما که در این عصر زندگی میکنیم، حفظ و به نسلهای بعدی منتقل شود، ازاینرو نرمافزارها نباید مانع این کار بشوند.
* نقش بانوان در هنر خوشنویسی چقدر است؟
در دهههای اخیر حضور بانوان در رشتههای هنری مخصوصاً خوشنویسی افزایش پیدا کرده است؛ همینطور با وجود آنکه بخشی از این بانوان هم در خانه و هم بیرون از آن مشغول به فعالیت هستند، اما با عشق و علاقه در عرصههای مختلف هنری فعالیت دارند و همپای آقایان در جشنوارهها و نمایشگاهها خوش میدرخشند. حتی اسم آنها ممکن است بیشتر از آقایان به چشم بخورد که این خود یک افتخار برای جامعه بانوان است.
* نقطه اوجی که در این هنر برای خود تعیین کردید، کجاست؟
نقطه اوج هر هنرمند این است که آثارش دیده شوند. دیده شدن بهمنظور نگاه ساده و گذرا نیست؛ یعنی محو آن آثار شدن، مانند نگارههای زیبایی که در بنای چهلستون وجود دارد و مردم ساعتها مجذوب و خیره آن اثر زیبا میشوند. اینجا اوج شکلگیری و شکوفایی اثر هنری یک هنرمند است، بنابراین نقطه اوج من هم آن بوده که اثرم دیده شود و چشم هر بینندهای را به خودش خیره کند.
* توصیه شما به هنرمندان این عرصه بهخصوص بانوان چیست؟
با توجه به اینکه خوشنویسی هنری مقدس است، باید تمام تلاش خودمان را بکنیم که ارزش این هنر حفظ بشود و حافظ آثار گذشتگان و میراثدار آنها باشیم و زحماتشان را به نسل آینده انتقال بدهیم. به اساتید عزیز این هنر توصیه میکنم افرادی که به خوشنویسی علاقه دارند را تشویق کنند تا هنردوستان این عرصه با پشتکار و تلاش خود رواجدهنده و ادامهدهنده این هنر اصیل باشند.
همچنین بانوان میتوانند نقش پُررنگی را در انتقال خط خوش به نسل بعد از خود و فرزندانشان داشته باشند.