در جامعه امروزی خرید دیگر به شکل گذشته نیست که تنها به آنچه که نیاز خانواده است محدود شود. با افزایش فروشگاه‌های بزرگ و پر زرق و برق در سطح شهر تمایل به خرید در افراد افزایش یافته و به‌نوعی به تفریح تبدیل شده است. این نوع خرید کردن نیاز به بازنگری دارد.
همه افراد برای رفع برخی نیازهایشان مانند خوراک، پوشاک و مسکن باید خرید کنند. بسترهای فراوانی برای خرید از فروشگاه‌های بزرگ با محصولات فراوان درنظر گرفته شده تا آنلاین‌شاپ‌هایی که به افراد در هر موقعیتی و بدون اینکه قدمی بردارند خدمات ارائه داده و موارد مورد نیاز آن‌ها را در اختیارشان قرار می‌دهند.
تنوع محصولات و دسترسی آسان، افراد را وادار به خرید می‌کند. هدف از این تنوع‌ها افزایش میل به خرید در مشتریان است که امروزه باعث شده تا افراد بیش از نیازشان خرید کنند که اگر این خرید‌ها بیش از توان مالی افراد باشد مشکلاتی را ایجاد می‌کند.
در این خصوص با پدری که مدرس دانشگاه در حوزه دانش خانواده و جمعیت است و همچنین مریم سادات ظهوریان؛ جامعه‌شناس و فعال فرهنگی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم:
یک مدرس دانشگاه در حوزه دانش خانواده و جمعیت افزود: اقتصاد خانواده به‌عنوان زیرساخت تشکیل خانواده است. هم‌کفو اقتصادی بودن افراد به معنی درآمد همسر و شأن اقتصادی آن است. یک آقا زمانی که ازدواج می‌کند میزان درآمدش باید با شأن اقتصادی خانواده خانم هم‌خوانی داشته باشد زیرا اگر یک دختر خانم در خانواده‌ای زندگی کرده که از جهت مالی در وضعیتی خوبی بوده نمی‌تواند با درآمد متوسط یا ضعیف کنار بیاید.
وی با بیان اینکه هر مردی باید موقعیت اقتصادی خانواده دختر را برای انتخاب لحاظ کند گفت: اگر شأن اقتصادی خانوادگی دختر بالاتر باشد او باید بیشتر تلاش کند. اساساً پایه موقعیت اقتصادی خانواده بر اساس درآمد پدر شکل می‌گیرد. ذهنیت صحیحی باید برای افراد خانواده شکل بگیرد تا انتظارات صحیحی داشته باشند.
این مدرس دانشگاه اذعان کرد: پدید آمدن این نگرش بستگی زیادی به مادر خانواده دارد تا ذهنیت درست را در بچه‌ها به‌وجود آورد و با توجه به درآمد و دریافتی همسر رفتار خود و فرزندان را به‌گونه‌ای در زمینه اقتصادی خانواده تنظیم کند تا موجب سختی یا ایجاد تخلف برای پدر خانواده نشوند. همچنین مرد هم باید برای افزایش درآمد حلال تلاش خود را به کار گیرد.
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین راهکار‌ها برای پس‌انداز، درست هزینه کردن است افزود: این موضوع به سطح انتظارات خانواده برمی‌گردد، البته برخی بیش از اندازه به پس‌انداز فکر می‌کنند که این درست نیست. ممکن است برخی اولویت اقتصادیشان برای تهیه مسکن مناسب با شأن اقتصادی آن‌ها باشد که این به معنای فراهم آوردن مکانی مجلل نیست. پس‌انداز باید به‌اندازه‌ای باشند که افراد به‌سختی نیافتند و حدود 10 تا 15 درصد از درآمد را شامل شود. ممکن است فردی پس‌اندازش در بانک مسکن باشد تا بعد از مدتی مالک مسکن شود. بخشی از پس‌انداز می‌تواند برای آینده فرزندان باشد که می‌تواند حدود سه تا چهار درصد از درآمد باشد که صرف تحصیل و ازدواج آن‌ها شود.
این استاد حوزه خانواده افزود: من همیشه برای داشتن پس‌انداز از خانواده خواسته‌ام تا ذهنشان را با توجه به نیازهای ضروری و به میزان درآمد من تنظیم کنند و توان من را برای درآمد حلال بدون اینکه به‌سختی دچار شوم را بسنجند. البته پدران هم باید به یک درآمد ثابت بسنده نکنند و به فکر افزایش درآمد حلال باشند.
وی با اشاره به اینکه برای خرید کالاهای مختلف باید با توجه به میزان تمکن مالی اقدام کرد نه بی‌مبنا و بدون قاعده گفت: تنها وقتی با مشکل مواجه نمی‌شوند که فردی دارای اقتصاد متوسط کالاهایی با قیمت متوسط را بخرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به معضل اسراف که گریبانگیر جامعه شده و اکثر خانواده‌ها درگیر آن هستند افزود: از آب و برق گرفته تا مواد غذایی مثل نان بخش قابل توجهی از آن ضایع می‌شود چراکه بیش‌ازحد نیاز خرید می‌کنند. در خصوص لباس و کفش هم در بسیاری از خانواده‌ها خرید بیش‌ازحد نیاز و نگهداری نادرست وجود دارد.
وی با بیان اینکه بسیاری از خانواده‌ها لباس‌هایی که استفاده نشده یا کم‌تر پوشیده‌اند را اهدا می‌کنند درحالی‌که این رفتار با درآمد آن‌ها هم‌خوانی ندارد اذعان کرد: برخی نیز مازاد بر نیاز خود خرید می‌کنند به‌گونه‌ای که بسیاری از وسایل منزلشان هیچ‌گونه کاربردی ندارد و حتی یک‌بار هم از آن استفاده نکرده‌اند‌ند
این موضوع علاوه بر مشکلات شرعی که دارد موجب لطمه به اقتصاد خانواده خواهد شد.
وی افزود فرزندان را باید به موقعیت‌های مختلف اقتصادی عادت داد مثلاً اگر برای بچه‌ها تغذیه‌ای روزانه در نظر می‌گیریم در محدوده قیمت پایین، متوسط و در برخی مواقع بالا باشد تا از نظر اقتصادی فرزند ما بیاموزد که گاهی داشته‌ها کم، متوسط و گاهی خیلی خوب است.
این استاد بحث دیگر را استفاده از خودرو شخصی برشمرد و افزود: باید یاد گرفت برخی مسیرهای کوتاه را پیاده رفت و یا با وسایلی مثل دوچرخه رفت و آمد کرد که برای سلامت فردی هم مفید است. امروزه در بسیاری از کشورهای غربی از دوچرخه و موتورسیکلت استفاده می‌کنند اما در کشور ما این مهم بسیار کمرنگ است. اگر هر یک از اعضای خانواده مبلغ زیادی را صرف رفت‌وآمد کند موجب زیان است؛ باید برخی مسیرهای کوتاه را پیاده رفت تا باعث افزایش هزینه در خانواده نشد.
وی با اشاره به اینکه برخی از خانواده‌ها پول جیبی زیادی را علی‌رغم اینکه توان مالی متوسطی دارند به فرزندان خود می‌دهند گفت: این باعث می‌شود که به عادت تبدیل شده و بدون توجه به شأن اقتصادی خانوادگی هزینه شود.
وی ادامه داد: این موضوع انتظار بالایی را در ذهن فرزندان به‌خصوص دخترها به‌وجود می‌آورد و موجی می‌شود تا از همسر آینده خود نیز انتظار بالایی داشته و درخواست امکاناتی را داشته باشند که پدرشان بعد از سال‌ها تلاش آن‌ها را به‌دست آورده است.
جامعه‌شناس و فعال فرهنگی در ادامه با بیان اینکه خانواده نخستین مجموعه اجتماعی است گفت: همانطور که در مجموعه کشور شاهدیم که مسئولان برخی مخارج وزارتخانه‌ها را کاهش می‌دهند و توسط مجلس هم پردازش و سپس تصویب می‌شود، در خانواده هم اینگونه پردازشی نیاز است.
مریم سادات ظهوریان با ابراز اینکه چه در سطح کلان و چه در جزء، منبع محدودی در اختیار ماست و به منبع نامحدود متصل نیستیم پس باید با توجه به آن برنامه‌ریزی کنیم گفت: یکسری از هزینه‌ها مثل اجاره‌بها، شارژ ساختمان، شهریه مدارس بچه‌ها ثابت بوده و در اولویت نخست قرار دارد، برخی نیز قابل تغییر است و برای افراد مختلف خانواده متفاوت است که باید بررسی شوند؛ با مشورت و تفاهم می‌توان آن‌ها را تقسیم‌بندی کرد که این‌ها نیز به برخی ثابت‌های غیر قابل تغییر و برخی قابل تغییر تقسیم می‌شوند.
وی با بیان اینکه هر عضو خانواده بر اساس سن و جنس نیازهایی دارد که برخی از آن‌ها را والدین با خبر هستند تصریح کرد: باید با بزرگتر شدن بچه‌ها به آن‌ها اختیاراتی داده شود تا پول توجیبی خود را بر اساس نیاز مدیریت کنند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه اختیار مدیریت پول توجیبی از زیاده‌روی فرزندان در خرج کردن جلوگیری می‌کند مطرح کرد این اختیار باعث می‌شود در صورت هزینه اشتباه فرزند در برنامه‌ریزی‌های بعدی برای هزینه‌ها دقیق‌تر عمل کند.
ظهوریان در ادامه با اشاره به اینکه احتمال دارد در یک ماه هزینه فرزندان بیشتر شود خاطرنشان کرد: درصورت تأمین این اضافه خرج از سوی والدین باید در ماه بعد از سهمیه پول توجیبی فرزند کسر شود.
وی با بیان اینکه باید بودجه محدودی برای فرزندان با توجه به شرایط خانواده، سن و نیازمندی‌های او در نظر گرفته شود گفت: درواقع آن‌ها به درک مدیریت مالی می‌رسند که چگونه و چه‌مدت پس‌انداز کنند تا بتوانند برای خرید آنچه که به آن علاقه دارند برنامه‌ریزی داشته باشند.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه این عمل موجب می‌شود تا فرزندان برای دست یافتن به خواسته خود انگیزه پیدا کرده و همچنین پس‌انداز کردن را بیاموزند افزود: آن‌ها یاد می‌گیرند که برای برخی خواسته‌های خود از بعضی دیگر بگذرند اما درعین‌حال پدر و مادر هم باید به بچه کمک کند منوط به اینکه مبلغ را در آینده برگردانند.
ظهوریان افزود: به دلیل اینکه خرید‌ها از حالت ترمیمی درآمده و به حالت بازخریدی برگشته است (که نیاز به بازنگری مجموعه‌ای دارد)، وقتی یک فرد به‌عنوان والد از یک روند پیروی کند، می‌تواند در خانواده هم به‌عنوان یک عملکرد آن روند را گسترش دهد؛ این مقوله‌ای است که خود والدین باید بر آن تمرکز کنند.
وی اذعان کرد: در گذشته وقتی برای خرید به مغازه‌های کوچک برای خرید مراجعه می‌شد، تنها آنچه نیاز بود، خرید می‌شد؛ بدون توجه به تنوعی که وجود داشت و مغازه‌دار افراد را ترغیب به خرید نمی‌کرد. اما در شهرها و فروشگاه‌های بزرگ مردم دچار خریدهای اضافه می‌شوند که سبب مصرف‌زدگی است.
این فعال فرهنگی با بیان اینکه در ادامه این روند افراد وقتی به فروشگاهی مراجعه کنند و برخی لوازم که خیلی به آن‌ها نیازی ندارند را می‌خرند این اقلام به ضروریات خرید فرد در آینده تبدیل می‌شوند اظهار کرد: در واقع چیزی که جزء ضروریات زندگی فرد نبوده، حال از عادات خرید او شده است؛ بنابراین فروشگاه‌های بزرگ با وجود امتیازاتی که دارند، علاوه بر اینکه باعث برچیده شدن مغازه‌های کوچک می‌شوند به‌مرور زمان در سبک زندگی افراد تغییر ایجاد می‌کند.
ظهوریان در خصوص آموزش و مدیریت اقتصادی و مالی گفت: نیازهای روز افراد نباید بر اساس تجملات باشد و باید علاوه بر رفع نیازهای ظاهری ما همه اقلام اعم از خوراکی یا پوشاک چشم‌نواز باشند.
وی با تأکید بر اینکه افراد باید اقلام مورد نیاز خود را با توجه به بودجه خود تهیه کنند و به‌صورت افسارگسیخته خرید اتفاق نیافتد که نیازمند آموزش به‌صورت عملی است ابراز کرد: مدیریت مالی را در سنین ابتدایی با بودجه‌ای که والدین در اختیار او قرار می‌دهند باید به فرزندان آموخته شود تا در آینده پس از کسب درآمد بتوانند در برنامه‌ریزی‌های خود موفق عمل کنند.
خریدهای اضافی یا عادت به خرید آنچه مورد نیاز نیست افراد زیادی را به‌سختی می‌کشاند که با برنامه‌ریزی و نیازسنجی می‌توان از این نوع خرید‌ها جلوگیری کرد. اگر افراد از سنین کودکی این نوع برنامه داشتن و برنامه‌ریزی را بیاموزند در بزرگ‌سالی با یک عادت مخرب روبه‌رو نخواهند بود و در زندگی موفق‌تر خواهند بود.
