رقابت، دانش و هیجان سال‌هاست در استودیوهای شبکه سه جریان دارد؛ جایی که مسابقه‌های تلویزیونی از «عصر جدید» تا «مسابقه ۱۰۰»، مرز میان سرگرمی و تجربه جمعی را از نو تعریف و آن را با مخاطب سهیم کرده‌اند.
مسابقه‌های تلویزیونی از نخستین روزهای پیدایش رسانه تصویر، نقشی فراتر از سرگرمی ساده ایفا کرده‌اند. آن‌ها هم‌زمان میدان رقابت، نمایش دانش و بستری برای هیجان جمعی بوده‌اند. این قالب، با ترکیب عنصر رقابت، جایزه و لحظه‌های پیش‌بینی‌ناپذیر، تماشاگر را از جایگاه بیننده منفعل بیرون می‌کشد و به شریک لحظه‌های اضطراب و شادی شرکت‌کنندگان بدل می‌کند.
در ایران از دهه هفتاد تا امروز، مسابقه‌های شبکه سه با اتکا به همین فرمول، موفق شده‌اند مخاطبانی از طیف‌های مختلف سنی و فرهنگی را جذب کنند و به یکی از پایدارترین ژانرهای تلویزیونی بدل شوند. ژانری که همچنان جذابیتش در توانایی برانگیختن حس کنجکاوی و همذات‌پنداری نهفته است.
این موفقیت تنها به جذابیت ذاتی رقابت محدود نمی‌شود، بلکه ریشه در کارکردهای اجتماعی و فرهنگی مسابقه‌های تلویزیونی دارد. این برنامه‌ها فرصتی فراهم می‌کنند تا استعدادهای پنهان افراد عادی کشف شود، دانش عمومی و سواد رسانه‌ای تقویت گردد و نوعی حس مشارکت و همبستگی میان مخاطبان شکل بگیرد.
تنوع قالب‌های مسابقه از مسابقه‌های اطلاعات عمومی گرفته تا رقابت‌های مهارت‌محور یا استعدادیابی، سبب شده هر نسل با سلیقه و نیاز متفاوت خود، مخاطب گونه‌ای خاص از این برنامه‌ها باشد. در عین حال، مسابقه‌ها به تولیدکنندگان تلویزیون امکانی می‌دهند تا با کمترین هزینه داستان‌پردازی، حداکثر تعلیق و هیجان را ایجاد کنند و در رقابت با رسانه‌های نوظهور همچنان جایگاه خود را حفظ کنند. همین ویژگی‌هاست که مسابقه‌های شبکه سه را، چه در قالب‌های نوستالژیک و چه در قالب‌های امروزی، به یکی از ستون‌های پایدار سرگرمی تلویزیونی در ایران بدل کرده است.
در ادامه، مرور چند مسابقه شاخص شبکه سه و ویژگی‌های متمایز هر کدام می‌تواند نشان دهد که چرا این قالب همچنان برای تلویزیون جذاب و اثرگذار است.
عصر جدید
«عصر جدید» بزرگ‌ترین مسابقه استعدادیابی تلویزیونی در ایران به حساب می‌آید که با الگوبرداری از فرمت‌های بین‌المللی مانند Got Talent شکل گرفت و بستری فراهم کرد تا شرکت‌کنندگان از سراسر کشور، در حوزه‌هایی چون موسیقی، هنرهای نمایشی، ورزش‌های نمایشی، شعبده و مهارت‌های خاص، استعداد خود را روی صحنه نشان دهند. ساختار چندمرحله‌ای، رای داوران و تماشاگران، دکور عظیم و پخش زنده اجراها باعث شد «عصر جدید» نه تنها به یکی از پُرمخاطب‌ترین تولیدات شبکه سه بدل شود، بلکه نگاه تازه‌ای به استعدادهای گمنام ایرانی و ظرفیت سرگرمی‌سازی تلویزیون ملی ارائه دهد.
سیم آخر
«سیم آخر» یکی از مسابقه‌های پُربیننده شبکه سه بود که با اجرای رضا رشیدپور شکل تازه‌ای از رقابت‌های اطلاعات عمومی را به تلویزیون آورد. ساختار برنامه بر پایه پاسخ به پرسش‌های چهارگزینه‌ای طراحی شده بود، اما تفاوت اصلی آن با مسابقه‌های سنتی، وجود سازه‌ای به نام «سیم آخر» بود؛ شرکت‌کننده پس از هر پاسخ درست باید توپی فلزی را از مسیرهای پرپیچ‌وخم عبور می‌داد تا در نهایت سیم انتهایی را فعال کند.
این تلفیق پرسش و بازی فیزیکی، هیجان بصری زیادی به برنامه می‌بخشید و لحظه‌های پرتعلیقی برای مخاطب می‌ساخت. طراحی صحنه مدرن، نورپردازی نمایشی و ریتم تند مراحل، «سیم آخر» را به نمونه‌ای موفق از ترکیب دانش و سرگرمی تبدیل کرد و جایگاه ویژه‌ای میان مسابقه‌های تلویزیونی سال‌های اخیر یافت.
ستاره‌ساز
«ستاره‌ساز» مسابقه‌ای استعدادیابی با محور فوتبال بود که شبکه سه آن را با هدف کشف فوتبالیست‌های جوان و مستعد در سراسر کشور روی آنتن برد. در این برنامه هزاران نوجوان و جوان از شهرها و روستاهای مختلف ایران در چند مرحله استعدادیابی شرکت کردند و پس از آزمون‌های اولیه، گروهی برگزیده به اردوهای تخصصی دعوت شدند.
داوری و هدایت شرکت‌کنندگان را چهره‌های سرشناس فوتبال ایران، از جمله فیروز کریمی، ادموند بزیک و محمدرضا مهدوی بر عهده داشتند و مراحل پایانی به صورت زنده پخش می‌شد. «ستاره‌ساز» برای بسیاری از مخاطبان فرصتی کم‌سابقه بود تا استعدادهای کمتر دیده‌شده فوتبال کشور را بشناسند و برای نخستین بار فرآیند انتخاب و پرورش بازیکن حرفه‌ای را در قالب یک مسابقه تلویزیونی دنبال کنند.
برنده باش
مسابقه «برنده باش» یکی از بحث‌برانگیزترین مسابقه‌های تلویزیونی شبکه سه بود که با اجرای محمدرضا گلزار و تهیه‌کنندگی هاشم رضایت پخش می‌شد. این برنامه با الهام از فرمت جهانی Who Wants to Be a Millionaire طراحی شده بود و شرکت‌کنندگان برای رسیدن به جایزه نقدی قابل توجه، باید به پرسش‌های چهارگزینه‌ای با درجه دشواری فزاینده پاسخ می‌دادند.
امکان استفاده از «کمک‌های ویژه» و هیجان مرحله‌های پایانی، تعلیق قابل ملاحظه‌ای به روند مسابقه می‌داد. «برنده باش» به دلیل جوایز بزرگ و حضور یک ستاره سینما به‌عنوان مجری، خیلی زود مخاطبان گسترده‌ای پیدا کرد؛ اما شیوه گزینش شرکت‌کنندگان از طریق خرید بسته‌های پیامکی و ابهام‌های شرعی پیرامون آن، حاشیه‌های فراوانی به همراه داشت و در نهایت موجب توقف برنامه پس از چند فصل کوتاه شد.
پانتولیگ
«پانتولیگ» از تازه‌ترین مسابقه‌های سرگرمی شبکه سه است که با اجرای محمدرضا گلزار روی آنتن می‌رود. این برنامه با ترکیب بازی پانتومیم و پرسش‌های اطلاعات عمومی، رقابتی تیمی میان دو گروه چهار نفره شکل می‌دهد. شرکت‌کنندگان باید مفاهیم یا واژه‌های تعیین‌شده را تنها با حرکات بدن و بدون کلام به هم‌تیمی‌هایشان منتقل کنند و در کنار آن به پرسش‌های دانشی پاسخ دهند. طراحی صحنه پرانرژی، ریتم تند و حضور یک چهره شناخته‌شده در جایگاه مجری، «پانتولیگ» را به نمونه‌ای متفاوت از مسابقه‌های معاصر تلویزیون تبدیل کرده که هم عنصر بازی فیزیکی و هم جذابیت دانشی را در یک قالب واحد جمع کرده است.
اعجوبه‌ها
«اعجوبه‌ها» مسابقه‌ای استعدادیابی ویژه کودکان و نوجوانان بود که با اجرای مهران غفوریان در شبکه سه پخش می‌شد. هدف اصلی برنامه کشف استعدادهای استثنایی در حوزه‌های هنری، علمی و ورزشی بود و شرکت‌کنندگان از سراسر کشور فرصت داشتند مهارت‌های خاص خود را روی صحنه نمایش دهند.
ساختار مسابقه شامل اجراهای زنده، داوری تخصصی و ارزیابی استعدادها بود و لحظه‌های هیجان‌انگیز و احساسی برای مخاطب خلق می‌کرد. «اعجوبه‌ها» به دلیل تمرکز بر کودکان با استعداد و ارائه برنامه‌ای شاد و آموزشی، توجه خانواده‌ها و گروه‌های سنی مختلف را جلب کرد و نمونه‌ای موفق از مسابقه‌های استعدادیابی تلویزیونی در ایران به حساب می‌آید.
مسابقه ۱۰۰
مسابقه تلویزیونی ۱۰۰ تازه‌ترین محصول شبکه سه سیماست که با اجرای هادی حجازی‌فر، بازیگر و کارگردان شناخته‌شده، به عرصه تلویزیون وارد شده است. این مسابقه با شعار «تسخیر یک رویا» و طراحی متفاوت، به رقابتی در حوزه اطلاعات عمومی و دانستنی‌ها تبدیل شده است.
مسابقه ۱۰۰ در هر فصل میزبان ۱۰۰ شرکت‌کننده است که در یک زمین شبکه‌ای ۱۰ در ۱۰ قرار می‌گیرند. در هر نوبت، یک شرکت‌کننده به‌عنوان چالش‌گر انتخاب می‌شود و یکی از همسایگانش را به رقابت دعوت می‌کند. رقابت‌ها با نمایش صوت، تصویر یا فیلم آغاز می‌شود و هر شرکت‌کننده ۴۵ ثانیه فرصت دارد تا پاسخ صحیح را ارائه دهد. برنده، مربع بازنده را تصاحب می‌کند و بازی ادامه می‌یابد.
یکی از ویژگی‌های برجسته مسابقه ۱۰۰، ساختار سوالات آن است که مبتنی بر تصویر، ویدیو یا صوت بدون گزینه بوده و پاسخ‌دهی سریع اهمیت دارد. این ویژگی باعث ایجاد هیجان و جذابیت بیشتر در برنامه می‌شود.
نکته مهم در این مسابقه حضور هادی حجازی‌فر به عنوان مجری است. او هنرمندی سخت‌گیر و گزیده‌کار است که حضورش در مسابقه ۱۰۰، نشان می‌دهد، این مسابقه کیفیت و جذابیت لازم برای حضور این بازیگر را داشته است. حجازی‌فر شاید در نگاه اول خیلی جدی به نظر بیاید و شیرینی و ملاحت ذاتی در گفتار و حرکاتش دارد و می‌تواند آن را به شرکت‌کنندگان هم منتقل کند. او سعی دارد ضمن هدایت شرکت‌کننده‌ها در این مسیر، فضای مسابقه را هم شاد نگه دارد. او تا حدودی هم در مدیریت موفق ظاهر شده و هم فضایی شاد و پرهیجان به‌وجود آورده است.
حجازی‌فر رفتاری صمیمی و خودمانی با شرکت‌کننده‌ها دارد و خیلی به موقع و درست با شرکت‌کنندگان شوخی می‌کند. چنین موقعیت‌سنجی و درکی از آدم‌ها، برای مجری‌ها یک امتیاز مثبت به حساب می‌آید و کاملا مشخص است حجازی‌فر هوش لازم برای ایجاد شوخی‌های لحظه‌ای را دارد. مسابقه ۱۰۰ با حضور هادی حجازی‌فر، می‌تواند به یکی از برنامه‌های برند و پربیننده تلویزیون تبدیل شود.
