به گفته یک پژوهشگر و فعال حوزه زنان، پژوهش‌های صورت گرفته درزمینه دورکاری نشان می‌دهد که اشتغال غیرثابت زنان منجر به تحکیم بنیان خانواده می‌شود و از سوی دیگر، کاهش فشارهای نقشی از زنان و ایفای بهتر نقش‌ها به آرامش خانواده کمک می‌کند.
گروه ایرنا زندگی - سال ۸۹ بود که بنا به پیشنهاد معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور و به استناد اصل یکصدو سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه دورکاری به تصویب رسید. دو سال پس از تصویب این قانون، معاون رئیس‌جمهور اعلام کرد که بنا به دلایلی از جمله فراهم نبودن زیرساخت‌ها، نارضایتی کارکنان، دور شدن افراد از محیط کار و کاهش امنیت شغلی، مصوبه دورکاری لغو می‌شود.
تقریبا از آبان ماه ۱۳۹۹ بنا بر اعلام سازمان اداری و استخدامی، بخشنامه‌ای در خصوص دورکاری و حضور کارکنان ادارات در دوران شیوع کرونا در مناطق زرد، نارنجی و قرمز صادر شد اما این قانون هم چند ماه بعد لغو شد. البته بنا به درخواست‌ها و تماس‌های مکرر مادران شاغل دارای فرزند خردسال و پیگیری‌های دکتر انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده مجوز استفاده از دورکاری برای مادران شاغل دارای فرزند زیر ۶ سال در مورخ ۱۴۰۰/۰۸/۱۲ صادر شد.
بخشنامه شده است که خانم‌ها همچنان می‌توانند در زمان غیرکرونا و هنگامی‌که ادارات باز است، از این قانون استفاده کنند. بر این اساس، در راستای منویات مقام معظم رهبری در خصوص اهتمام به افزایش جمعیت و تحکیم بنیان خانواده لازم است این طرح با جدیت بیشتری پیگیری شود. حال اینکه چرا اجرای این طرح تنها در حد حرف باقی مانده و در اکثر ادارات اجرایی نمی‌شود، موضوعی است که درباره آن با زهرا عباسپور، پژوهشگر و فعال حوزه زنان و خانواده به گفت‌وگو پرداختیم.
تعریف اشکال مختلف اشتغال برای زنان ضروری است
عباسپور دورکاری را یک خصیصه در حوزه اشتغال زنان می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «دورکاری زمانی برای زنان خصیصه به شمار می‌رود که از اشتغال یک تعریف جنسیتی داشته باشیم؛ البته منظور از جنسیتی این نیست که یک جنس برتر باشد و مزایای بیشتری دریافت کند و جنس دیگر از مزایای کمتر. بلکه جنسیت به معنای نیازمندی‌های جنسیتی است که هر دو جنس در حوزه اشتغال، نیازمندی‌هایشان مدنظر سیاستمداران و برنامه ریزان قرار بگیرد.»
این پژوهشگر ادامه می‌دهد: «متأسفانه ما در حوزه اشتغال تعریفی از اشتغال جنسیتی نداریم و برخلاف موج جهانی که به‌نوعی به سمت برابری جنسیتی حرکت می‌کند، ما قائل به تفاوت نقش‌ها هستیم؛ این در حالی است که هیچ‌کدام از تفاوت‌ها و تعریف نقش‌های جنسیتی نباید محرومیت از فضاهای اجتماعی یا امتیازات اجتماعی را شامل شود.»
به عقیده عباسپور، دورکاری نوعی از اشکال جنسیتی است که باید برای زنان مدل‌سازی شود: «نه‌تنها دورکاری بلکه تعریف اشکال دیگری از اشتغال برای بانوان مثل اشتغال پاره‌وقت، پروژه‌ای و... ضرورت دارد و دورکاری هم از اشکال شکل‌های جنسیتی است.»
دورکاری زنان در کشور ما مغفول مانده است
عباسپور می‌گوید که طرح دورکاری، ایده مغفولی در حوزه جهانی نیست: «اگرچه طرح دورکاری در کشور ما به‌شدت مغفول مانده است اما کشورهایی مثل آلمان خیلی جلوتر از ما، سیاست‌های حوزه اشتغالشان را مبتنی بر سیاست‌های جنسیتی برنامه‌ریزی کرده و موفق هم بوده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، بالای هشتاد درصد از زنان تحصیل‌کرده کشور آلمان، در اشتغال‌های غیرثابت مثل دورکاری، پاره‌وقت و پیمانکاری مشغول به کار هستند. این نشان می‌دهد ما مدل‌های موفق جهانی در این عرصه داریم که می‌توانیم از آنها الگو و کمک بگیریم.»
این پژوهشگر حوزه زنان تصریح می‌کند: «در کشورهای اروپایی مثل کشور اسپانیا سه روز در ماه به بانوان اجازه می‌دهند تا ناظر به شرایط جسمانی خود از مرخصی‌شان استفاده کنند و در آن چند روز، استراحتی به جسم و بدن خود بدهند؛ بنابراین اینکه ما در مقایسه با این کشورها عقب هستیم جای تأمل دارد.»
دورکاری ازنظر روانی بر روی زنان تأثیرگذار است
عباسپور دورکاری را به لحاظ روانی برای زنان و مادران کمک‌کننده می‌داند و می‌گوید: «شکل ثابت کارها در ماه، زنان را به لحاظ فیزیولوژی اذیت می‌کند؛ بر همین اساس کشوری مثل اسپانیا پیشنهاداتی مثل مرخصی سه روز در ماه برای زنان در دوران عادات ماهانه را ارائه کرد و با این روش به نوعی به جنسیت و خصایص جنسیتی توجه نشان داد.»
او ادامه می‌دهد: «باید توجه داشت که اشتغال جنسیتی تسهیل‌کننده است نه منع‌کننده و اگر هدفی جز تسهیلگری در امورات خانوادگی و اجتماعی داشته باشد، شاید از اساس نتوان به‌عنوان یک فهم دقیق از جنسیت از آن یادکرد.»
این پژوهشگر تأکید می‌کند: «جنسیت به انسان‌ها کمک می‌کند تا استعدادهای خودشان را به رشد برسانند و قرار هم نیست همه استعدادها در یک راستا و شبیه به هم باشد. قطعاً اگر شبیه به هم باشد این ظلم به زن است، زنی که حداقل سه روز در ماه اتفاقاتی را تحمل می‌کند که مرد تحمل نمی‌کند؛ لذا توجه به این تفاوت‌ها در حوزه اشتغال به لحاظ روحی و روانی قطعاً تأثیرگذار است.»
زنان متأهل تمایل زیادی به دورکاری دارند
به گفته عباسپور، با توجه به مزایای دورکاری برای زنان، آنها تمایل بالایی به پذیرش دورکاری دارند: «جنس زن ناظر به فطرت و ارتباطی که نسبت به فرزندنش دارد و فرزندان با نسبت وابستگی که به مادران خود دارند، قطعا تمایل دارند که به سمت شغل‌هایی بروند که زمان بیشتری را در خانه باشند لذا بخش عمده‌ای از زنان متقاضی دورکاری هستند و اینکه چرا با توجه به تقاضای زیاد مادران، ادارات به سمت اجرایی شدن این آیین‌نامه نمی‌روند، ناشی از تمایل زنان به استفاده از این امتیاز است.»
برای مشاغل فاقد امکان دورکاری باید مدل‌های دیگری تعریف شود
عباسپور در خصوص آمار مشاغل مناسب برای دورکاری می‌گوید: «این مسئله قطعاً نیاز به یک کار پژوهشی فرا تحلیل، کار پژوهشی مبتنی بر به رسمیت شناختن مسئله و یک پژوهش کلان در سطح کشور و در سطح مشاغل دارد تا بتواند یک تعریف علمی از مدل‌های دورکاری هر شغلی ارائه دهد.»
او در رابطه با شغل‌هایی که امکان دورکاری ندارد، توضیح می‌دهد: «لازم است تا برای مشاغلی که امکان دورکاری ندارند، مدل‌های پروژه محور، پاره‌وقت و حتی سیالیت در زمان کار را تعریف کنیم. درواقع، مدلی که زن مجبور نباشد مانند مرد از ساعت هفت صبح تا سه بعدازظهر سرکار باشد بلکه انتخاب زمان دست خودش باشد تا با ساعت کمتری بتواند به وضعیت خانواده و فرزندان رسیدگی کند.»
دورکاری بین کار وزندگی خانوادگی تعادل ایجاد می‌کند
عباسپور با اشاره به دلهره و نگرانی مادران شاغل از ترک کودکانشان می‌گوید: «زنان شاغل دارای فرزند خردسال، اغلب دچار نگرانی از ترک کودکشان می‌شوند و این نگرانی منجر به عذاب وجدان در آنها می‌شود؛ حتی کودکانی که به‌نوعی مجبورند از مادر شاغلشان در طول روز دور باشند نیز دچار دلهره می‌شوند و این مسئله کاملا دوسویه و دوطرفه است.»
او ادامه می‌دهد: «دلهره و نگرانی مادران به دلیل ترک فرزندان به‌اضافه چالش‌هایی که در محیط کار به وجود می‌آید، می‌تواند منجر به خستگی روحی و جسمی زنان شده و این خستگی‌ها بر روابط زناشویی و حتی کلامی آنها تأثیر بگذارد؛ این در حالی است که در زمان دورکاری به دلیل شناور بودن ساعت کار، زن از سخت‌گیری‌های اداری رها می‌شود و می‌تواند به صورت آزادنه بین کار و زندگی تعادل ایجاد کند.»
عباسپور که سال‌هاست در حوزه زنان و خانواده فعالیت می‌کند، درباره پژوهش اخیرش توضیح می‌دهد: «اخیرا با مواردی برخورد کردم که آنها اذعان داشتند که خاطرات کودکی‌شان مخصوصا در روز جمعه، خیلی رنگ زیبایی در ذهنشان دارد. آنها علت این مسئله را حضور مادر شاغلشان در خانه در روزهای جمعه دانستند. این نشان می‌دهد که زنان در ایفای نقش مادری‌شان با شکل شغل‌های ثابت تمام‌وقت احساس رضایت کامل ندارند و اغلب نمی‌توانند به خوبی مسئولیت‌های خانوادگیشان را انجام دهند.»
مشارکت مردان در امور خانه باید فرهنگ‌سازی شود
عباسپور می‌گوید که اشتغال زنان حتی در شرایط دورکاری دلیل بر این نیست که زن تمام مسئولیت‌های خانه را بر عهده بگیرد: «امروزه بنا به هر علتی ازجمله فشارهای اقتصادی، زن و مرد مجبورند سرکار بروند بنابراین قطعا مشارکت مردان در امور خانه باید فرهنگ‌سازی شود؛ ما در سیره امامان معصوم (ع) می‌بینیم که این‌ها در کار خانه کمک می‌کردند، همچنان که حضرت امیر (ع) در کارهای خانه به حضرت زهرا (س) کمک می‌کردند لذا مشارکت مردان در امور خانه باید به یک فرهنگ تبدیل شود چراکه فشارهای نقشی قطعا در حوزه سلامت روح و روان زنان تاثیرگذاراست.»
اجرای جدی طرح دورکاری مستلزم آیین نامه الزام‌آور است
عباسپور در توضیح به چرایی عدم‌حمایت مدیران از اجرای طرح دورکاری زنان می‌گوید: «تصویب آیین‌نامه دورکاری در سال ۸۹ صرفا به مدیران ارشد این اجازه را می‌داد که به کارمندان زن خودشان امکان دورکاری بدهند اما این آیین‌نامه به دلیل عدم الزام‌آور بودن، اجرایی نشد و هیچ کارفرما و مدیر ارشدی به این سمت‌وسو نرفت. قطعا آیین‌نامه‌هایی که الزام‌آور نیستند هیچ تغییری ایجاد نمی‌کنند یا حداقل کوچک‌ترین اثربخشی را در حوزه مأموریتی و موضوعی خودشان دارند.»
این پژوهشگر زنان ادامه می‌دهد: «با توجه به اهمیت و اولویت جمعیت و خانواده برای دولت سیزدهم، این دولت باید در حوزه دورکای زنان آیین‌نامه الزام‌آوری را تصویب کند تا زنان بتوانند از فرصت دورکاریشان استفاده کنند و مهم‌تر از این، وزارت کار نیز باید تعریفی از انواع اشتغال زنان داشته باشد تا زن‌ها بتوانند آنها را انتخاب کنند.»
عباسپور با اشاره به سرمایه‌گذاری بر روی مشاغل خانگی افزود: «ما سرمایه‌های بزرگی در حوزه‌ی مشاغل خانگی داریم که از آنها غفلت کردیم. در حالی که ما در شرایط فعلی، هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی حقیقتاً نیازمند بازخوانی مشاغل خانگی هستیم تا روی این مشاغل سرمایه‌گذاری و حمایت کنیم.»
او در پایان تأکید می‌کند: «جامعه‌ای که بتواند از پتانسیل‌های زنان و مردانش در حوزه تولید، رشد و کار استفاده کند، قطعا این جامعه در پیشرفت اقتصادی حتی در پیشرفت فردی و اجتماعی موفق خواهد بود. کما اینکه زن می‌آفریند، تولید می‌کند، رشد می‌دهد و این خصیصه جزو ذات زن است. از بدو تاریخ بشریت تاکنون، زن همیشه در عرصه تولید حضورداشته و ما نمی‌توانیم منعش کنیم ولی می‌توانیم تعریفی مبتنی بر ویژگی‌های او ارائه دهیم که هم خودش رشد کند و هم سهم همیشگی و تاریخی‌اش را در حوزه تولید و اشتغال داشته باشد.»
*هدی سادات پاک نهاد
