زنان نیمی از جامعه هستند، اگر یک زن مسلمان بتواند در جامعه خدمتی بکند و نکند، باید پاسخگو باشد. اینطور نیست که نظام جمهوری اسلامی ایران زن را در پستو مثل قبل از انقلاب بخواهد نگه دارد، بنا به نگاه امام و رهبری ، زنان با توجه به توانمندی هایشان می بایست در فعالیت های مختلف اجتماعی و سیاسی حضور داشته باشند.
از جمله تغییراتی که در دهه های اخیر در حوزه سیاسی و اجتماعی در ایران به وجود آمد، تغییر در میزان حضور و مشارکت سیاسی- اجتماعی زنان بوده و انتظار می رود با افزایش توانمندی ها و ارتقای سطح تحصیلات زنان و افزایش تعاملات در سطح بین الملل، حضور زنان در حوزه قدرت سیاسی ـ اجتماعی، به ویژه در قوه مقننه، دو چندان شود. مشارکت سیاسی زنان از دوران پهلوی تا انقلاب اسلامی ایران فراز و نشیب هایی داشته و با پیشرفت های علمی و کسب تجارب سیاسی- اجتماعی آنها همراه شده است به طوریکه الان در عرصه های مختلف علمی، دانشمند، مبتکر ، مخترع و تحصیلات عالیه زیادی از سوی زنان میبینیم بدون اینکه مثل جامعه غرب به زنان نگاه جنسیتی وجود داشته باشد.
موضوع بررسی اهمیت حضور زنان در انتخابات از منظر قانون اساسی و حقوق بشر با حضور دکتر فرزانه سریر وکیل دادگستری، مدرس دانشگاه و حقوقدان، دکترفتاح فتاحی مسئول سازمان بسیج حقوقدانان تهران بزرگ و جمعی از بانوان فعال بسیج حقوقدان برگزار شد.
*لطفا درباره مشارکت زنان در انتخابات از دیدگاه قانون اساسی و حقوق بشر برایمان توضیح بفرمایید؟
دکتر سریر : لازم است در ابتدا درباره سیر ایجاد و تحول قانون اساسی مقدمه ای بگویم؛ اولین قانون اساسی در کشور ما پس از انقلاب مشروطه در سال 1285 مصادف 1324 ه. ق به فرمان مظفرالدین شاه در 51 اصل تصویب مجلس شد یعنی تا قبل از این در ایران چیزی به اسم قانون اساسی نداشتیم. در زمان محمدعلی شاه یک سال بعد قانون اساسی تغییر و قانون جدید در 107 اصل به تصویب مجلس می رسد. این قانون تا 72 سال به قوت خود باقی بود و در دوران پهلوی سه بار بازنگری شد.
اولین قانون بعد از همه پرسی نظام جمهوری اسلامی، قانون اساسی بود که در سال 58 در 12 فصل و 157 اصل به تصویب رسید و فقط یک بار در سال 68 بازنگری شد و تعداد فصول به 14 و اصول به 177 اصل منتهی شد. هر فصل قانون اساسی به یک موضوع اساسی می پردازد که در فصل سوم که شامل 24 اصل است به حقوق ملت می پردازد. لفظ حقوق حاکی از ارتباط متقابل بین صاحب حق و صاحب تکلیف است یعنی من اگر به عنوان زمامدار بر شما حقی دارم، شما نیز به عنوان ملت بر من حقی دارید و این امر درباره تکالیف نیز حاکم است.
*محوریت این فصل درباره چیست؟
از عمده ترین موارد محدود کردن قدرت زمامداران است دولت به دو معنای قوای حاکمه و قوای مجریه است و زمامدار به عنوان قوه مجریه اختیار مطلق ندارد هرچند بعد از رهبر عالی ترین مقام کشور است در قانون اساسی هم اصل بر همین است. ما در فصل سوم قانون اساسی محدودیت قدرت زمامداران را با عناوین حقوق بشر، حقوق و آزادی های اساسی یا حقوق و تکالیف حکومت و افراد داریم، اینکه این همه می گویند حقوق بشر ابداعی غرب یا اعلامیه حقوق بشر نیست به همین علت است اینکه ما در قانون اساسی مان چنین اصلی داریم.
اولین اصل قانون اساسی ، اصل جمهوریت است و میزان رأییی است که در رفراندوم جمهوری اسلامی 98.2 به این نظام رای مثبت دادند. کلمه جمهوری اسلامی معنا و مفهوم دارد ، جمهوری یعنی شکل نظام ما براساس جمهوری یعنی با رای مستقیم یا غیرمستقیم مردم و محتوای آن اسلامی بودن است به همین دلیل امام فرمودند جمهوری ایرانی خیر! چرا که هر محتوایی در این قالب جا می گیرد، امام فرمودند جمهوری اسلامی چون فقط اسلامی بودن در این قالب جای می گیرد. ادیان الهی دیگر هم در لوای جمهوری اسلامی ایران محترم هستند و از حقوق شهروندی برخوردارند و حتی از نظر مشارکت سیاسی هم در این نظام هیچ تفاوتی بین رایشان وجود ندارد.
امام خمینی (ره) جمهوری ایرانی را مطرح نکردند بلکه گفتند جمهوری اسلامی چرا که همه چیز در لوای آن جای می گیرد
در خیلی از کشورها مسلمان ها حق رای ندارند اما ما هیچ انسانی را محروم نمی کنیم و اجازه این کار را هم نداریم و در قانون اساسی مان هم چنین چیزی قید شده است.
پس اگر ما می گوییم همه چیز در جهت اعتلای اسلام است چون میهن ما جمهوری اسلامی ایران است و هر کس در راه اسلام جانش را از دست بدهد به فرموده رسول خدا(ص) شهید محسوب می شود . در اصل پنجم قانون اساسی مشخصات کسی که می تواند به عنوان مدیر ارشد جمهوری اسلامی قرار بگیرد و خصوصیات زمامدار ارشد جمهوری اسلامی مثل فقیه عادل آورده شده است. پس یک فرد سکولار نمی تواند زمامدار جمهوری اسلامی باشد.
دیگر ویژگی آگاه به زمان بودن است یکی از کاندیداها در مناظره ای این روزها می گوید که من رتبه بندی معلمان را تصویب می کنم درحالیکه خبر ندارد شش ماه پیش این اتفاق افتاده و تصویب شده است. تضمین اینکه زمامدار حکومت اسلامی چنین شرایطی را داشته باشد براساس اصل 107 قانون اساسی حضور ولایت فقیه است پس ولایت فقیه به این دلیل در جمهوری اسلامی مهم است چون تضمین کننده راه درست زمامدار ارشد است و این یک حرف کوچه و بازار نیست بلکه اصل قانون اساسی است.
ارکان قانون براساس اصول قانون اساسی بر سه پایه استوار است: رهبری ، مردم و قانون اساسی و شورای نگهبان برای نظارت بر اجرای قانون اساسی درست شده است. بنابراین این شورا مراقب است که قوانین خلاف قانون و شرع نظام نباشد. دو ویژگی بنیادین نظام جمهوری اسلامی دارد که یکی بر حاکمیت خداوند و دوم حاکمیت مردم استوار است.
*مردم از نظر مشارکت سیاسی و انتخاب زمامدار چه اختیاراتی دارند ؟
کل نقش مردم براساس قانون اساسی در این موارد خلاصه می شود: اصل اول شکل گیری انقلاب و پیروزی آن، اصل 56 حق حاکمیت ملی، اصل اول تعیین نوع نظام، تصویب قانون اساسی و اصلاحات آخرین اصل قانون اساسی و نیز در خصوص امکان اصلاحات و بازنگری ، اصل 107 انتخاب غیرمستقیم رهبری (در توضیح غیرمستقیم باید بگویم که رهبر براساس رای مجلس خبرگان رهبری انتخاب می شوند و اعضای خبرگان را هم مردم انتخاب می کنند)، اصل 113 انتخاب مستقیم رییس جمهور، اصل 122 درخصوص ملت، رهبر و مجلس مطالبه گر از رییس جمهور ، انتخاب نمایندگان مجلس براساس اصول 62 و 82 ، اصول 100 و 104 در زمینه شوراها، اصول 59 و 100 درخصوص مسائل مهمی که در زمینه تصویب قانون اساسی نبوده اما بعدا حادث شده است.
بنابراین اگر کسی ادعای دیکتاتوری در نظام جمهوری اسلامی دارد یا جهل به قانون و یا غرض دارد.در هیچ کجای قانون اساسی یک نقطه استبداد و دیکتاتوری وجود ندارد.
اصول 19 و 20 قانون اساسی متضمن حقوق برابر بدون تبعیض جنسیتی برای آحاد مردم ایران است حتی اصل 21 نیز که دولت را موظف به تامین حقوق زنان به طور خاص می کند. خانم منیره گرجی تنها زنی بوده که عضو مجلس خبرگان رهبری در زمان تصویب قانون اساسی بوده و این افتخاری برای زنان جامعه اسلامی است در هیچ کشور اسلامی چنین موقعیتی برای زنان فراهم نبوده و ما واقعا باید به خود ببالیم که در کشوری زندگی میکنیم که چنین رهبری بالای سرمان است.
*پس نگاه قانون اساسی به زنان چگونه است؟
در اصول قانون اساسی علاوه بر وظیفه پرارج مادری و همسری برعهده زنان ، فعالیت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز دیده شده است. نگاه اسلام جنسیتی به نوع انسان نیست بلکه نگاه بر انسانیت زن و مرد است. از دید اسلام زن و مرد با هم تفاوت نداشته و هیچیک بردیگری رجحان ندارند اسلام معتقد است که انسان از دو بعد ساخته شده که دانی و عالی است. بعد دانی یعنی جنس انسان که مثل حیوانات نیازمند خورد و خواب و نیازهای مادی است اما انسان یک بعد عالی دارد که همان بعدی است که خداوند می فرماید روح را در کالبد حیوانی انسان دمید و بر خود آفرین گفت و این روح قابلیت خدایی شدن پیدا کرد.
در نظام جمهوری اسلامی ایران هر فردی که توانمند است شایستگی فعالیت اجتماعی دارد ما که الان میخواهیم در انتخابات شرکت کنیم می خواهیم حکومتی انتخاب کنیم که همتراز انقلاب اسلامی باشد تا کرامت زنان حفظ شود و به خاطر زن بودن از تصدی به مشاغل منع نشویم ، نه اینکه در جامعه فقط رانت و رابطه باشد بنابراین دولت ناکارآمد بی تدبیر ناامید نمی خواهیم. دولتی می خواهیم که شاخصه مقام معظم رهبری در پیام نوروز را داشته باشد و در یک کلمه دولت جوان حزب اللهی ، مردمی و قوی می خواهیم نه دولت وابسته که دست زیر چانه بزند و منتظر آمریکا بماند!
به همین دلیل رهبر انقلاب به ما کلید دادند که به وعده و شعار توجه نکنیم بلکه به کارنامه و برنامه توجه کنیم اگر کسی مرد عمل است و سابقه فعالیت برجسته دارد، مشخص است.
*نگاه امام خمینی به حضور زنان در جامعه و انتخابات چگونه بود؟
امام خمینی (ره) از کسانی بودند که می فرمودند زنان باید در فعالیت های اجتماعی و سیاسی دوشادوش مردان حرکت کنند و بعد فرمودند که از دامن زن ، مرد به معراج می رسد. الان سه نگاه به زن وجود دارد که خارج از اینها نگاه ابزاری است. زنان پله و نردبام نیستند که از آنها بالا بروند. اگر زنان آگاهی نداشته باشند، از آنها سواستفاده می شود. یک نگاه به زن ، نگاه تکنوکراتی یا مدرنیزاسیون است البته کسی با تکنولوژی مخالف نیست ولی اینها می خواهند رفتار زنان را شبیه زنان غربی کنند نه اینکه موقعیت های اجتماعی و سیاسی غربی را در اختیار ایرانیان قرار دهند، بلکه فقط رفتارشان را تغییر دهند که تنها یک ادا است.
اگر ما شیعه اثنی عشری هستیم باید رفتار، گفتار، پوشش و کردارمان شیعه اثنی عشری باشد باور اسلامی این است که باور و اعتقاد، زن را می سازد و در این صورت این زن یک مربی خوب است که خودش همه چیز را رعایت می کند. امام و رهبری نگاه سومی به زن دارند که به معنای این است که اعتقاد و باور براساس جهان بینی اسلامی و نظام بنا شده، در خور به وجود بیاورد و بعدزنان با توجه به توانمندی در فعالیت های مختلف مشارکت کنند، زنان هم نیمی از جامعه هستند اگر یک زن مسلمان بتواند در جامعه خدمتی بکند و نکند باید جواب بدهد چرا که مسئولیت دارد پس اینطور نیست که نظام جمهوری اسلامی ایران زن را بخواهد در پستو مثل قبل از انقلاب مشروطه نگه دارد و اولین سالی که زنان ایرانی حق رای پیدا کردند سال 1341 در انتخابات انجمن های ایالتی و ولایتی بود و سال 42 ، 6 نماینده زن در مجلس بودند.مقلد بودن زنان تهی از تفکر دیگر به سازندگی و تربیت نمی رسد . پس اگر زندگی ما موکول به تقلید تکنوکراتی باشد فقط رفتار غربی می شود، مثل همین دوگانگی که در جامعه می بینیم، مدارس و دانشگاه های ما تربیت نمی کنند، فقط رفتار غربی را ترویج می دهند در حالیکه نگاه اسلام به زن، نگاه اعتقادی و باور مدارانه است و معتقد است که اعتقاد و ایمان ساخته شود، رفتار براین اساس ایجاد می شود.
امام بارها و بارها پس از انقلاب فرمودند که زنان نیمی از جامعه هستند و حق رای دارند و می بایست در فعالیت های سیاسی و اجتماعی مشارکت کنند اینکه یک عده می گویند امام قبل از انقلاب با حق رای زنان مخالف بود، یک اشتباه است، امام با برداشتن شرط مسلمان بودن نمایندگان مجلس مخالف بود. یک عده دوره افتاده اند و می گویند که جمهوری اسلامی برای زنان دیوار و حصار کشیده و نمی گذارد مشارکت داشته و آزاد باشند، چنین چیزی نیست قانون و نظام و شرع مشخص است اگر چنین چیزهایی مطرح شده کوتاهی دولت ها است نه کوتاهی نظام!
یکی از بانوان فعال حقوقدان: متاسفانه خیلی از ما تا به حال از این دیدگاه به این موارد نگاه نمی کردیم و اگر اینطور به خود و حضور زنان نگاه می کردیم شاید خیلی مشکلات کمتر بود و زنان هم در جامعه ما فعال تر بودند.
*آیا آماری از روند حضور زنان در انتخابات کشور دارید؟
دکتر سریر: همانطور که گفتم قبل انقلاب تا سال 41 زنان حق رای نداشتند از آن زمان زنان حق رای پیدا کردند و نکته مهم این است که بعد از انقلاب نظام و حکومت ، زنان را به شرکت در انتخابات تشویق کرد و شاید در برهه هایی از انقلاب حضور زنان چشمگیرتر هم شد اما چون دشمن این را رصد کرد برایشان دردناک بود و تلاش کردند که در این زمینه با تهاجم فرهنگی از سوی زنان وارد شوند همین تربیتی که رفتار غربی ها را در مدارس و دانشگاه ها تعلیم می دهند، چنین تهاجمی است. این قسمتی از نقشه دشمن است که زن را فقط زمانی شخصیت می دهد که چیزی از جاذبه جنسی اش را خرج کرده باشد.
چرا یک سلبریتی دانشمند غربی در این کشورها نمایش داده نمی شود و فقط یک هنرمند و بازیگر و شومن و گزارشگر برجسته می شود و زنانی برجسته می شوند که مشکلاتی دارند ، اینها می خواهند زنان جامعه ما را هم همینطور کنند وگرنه امل و عقب مانده خطاب می شوند. تفاوت مشارکت زنان ما با زنان غرب همین است و اتفاقا زنان جامعه اسلامی ما این همه دانشمند، مخترع و تحصیلکرده که ورودی دانشگاه ها 60 درصد زنان و 40 درصد مشاغل را زنان تصدی گری می کنند و ما تازه بیشتر طالب هستیم و به این راضی نیستیم چرا که مهمترین بنیان جامعه، خانواده است و من به عنوان یک زن از محبتم دریغی به خانواده ندارم اما در اجتماع اول به علم و توانمندی و انتقال آن با سپر ایمان می پردازم تا انسانیت در کمال قدرت و اقتدار حفظ شود.
یکی از بانوان حقوقدان: یکی از مسئولین نظام می گفتند در یکی از سفرهایی که عده ای فعالان حقوق زنان به ایران آمده بودند تا با نگاه فمنیستی که داشتند وضعیت را در ایران بررسی کنند ، یک برنامه ای ترتیب دادیم و آنها را به حرم فاطمه معصومه (س) بردیم و آنها را با این فضا آشنا کردیم بعد که آنها پرسیدند که چه کسی اینجا مدفون است و چه قصه و داستانی اینجا دارد، برایشان توضیح دادند که اینجا یک بانوی جوان آرمیده که از برکت وجودش مردان بزرگی به جاهای بزرگ رسیدند و اساتید بزرگ فقه و عرفان و شیخ عباس قمی ها و بهجت ها و ... به جایی رسیدند و بعد توضیح دادند که یک زن در اسلام و دین به چنین مقامی می تواند برسد که عالم پرور باشد، آنجا بود که نگاهشان تغییر کرد و فهمیدند که زن در اسلام چنین مقامی دارد و الحمدلله که ما این نعمت را داریم.
دکتر فتاحی: من با تبریک ایام جاری و ولادت با سعادت حضرت فاطمه معصومه و آغاز دهه کرامت ، روز دختر و اینکه انشالا خداوند منان ما را از سربازان حضرت معصومه ، امام رضا (ع) و تمام ائمه(ع) قرار دهد. در باب اینکه جایگاه زن در قانون اساسی ما چگونه است ، نکته ای می خواهم بگویم که خالی از لطف نیست. به نظر می رسد تفکری که امام خمینی(ره) و امام حی ما نسبت به زنان پیگیری می کنند بحث همان استعدادی است که وجود دارد . اگر در جمهوری اسلامی بانویی استعدادی دارد که در مرتبه مردان می تواند بروز و ظهور اجتماعی یابد، در تفکر امامین انقلاب حتما به کارگیری شده و عرصه بروز و ظهور استعدادش در اختیارش قرار گرفته و به منصه ظهور می رسد. این بالاترین مولفه ای است که زن را با نام جنسیت نگاه نمی کند بلکه به نام استعداد و توانمندی و اولین مولفه در زندگی اجتماعی نگاه می کند.
ما اگر قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران را در نگاه به زنان توجه کنیم، می بینیم که هر آنچه ظهور و بروز یافته و صرفا در حرف باقی نمانده تکریم منزلت زن و جایگاه اجتماعی اش است خوشبختانه در قانون هم زیاد آمده است که بدان خانم دکتر اشاره کردند، به نظرم در زمینه تبدیل شدن حقوق زنان به قوانین در عرصه جایگاه زن در نگاه انقلاب اسلامی هر اتفاقی که شکل گرفته منشأ اصلی اش بانوان بوده اند.
اگر ما در جنگ پیروزی به دست آوردیم تشویق و ترغیب بانوان برای حضور مردانشان در جبهه بوده است اگر همین الان در جامعه می بنییم آقایان فعالیت مضاعفی دارند و نقش بی بدیلی می خواهند داشته باشند حتما خانواده ، همسر و مادرشان آنها را تشویق کرده است، در خانواده یک یک ما همینطور است اگر این طور نباشد اصلا آقایان محلی از اعراب برای بروز و ظهور در انقلاب نخواهند داشت.
در بحث مشارکت در انتخابات هم من قائل به این هستم که جدا از حق خواهران برای به عرصه رساندن ریاست جمهوری می توانند نقش بی بدیلی در افزایش یا کاهش مثبت یا منفی کردن انتخابات داشته باشند. اگر خواهران چون اوایل انقلاب همین نقش بی بدیل را داشته و ورود به این عرصه کنند حتما این مشارکت که برخی تصور میکنند حول و هوش 50 درصد است، بیش از 70 درصد خواهد شد . پس این همت را ما از بین خانم ها می طلبیم که هر خانمی می تواند هزاران نفر را سرخط کنند و جبهه عظیم انسان ها را پای صندوق ها بیاورند این عهد را می توانیم تا روز انتخابات ببندیم و هر نفر وسع خود را گسترده و تلاش برای دعوت به انتخابات آن هم به گفته رهبری دعوت به اصلح کند.
کلام آخر بانوان کمک کنند که همه به انتخاب صحیح برسند و انشالا دولتی سرکار بیاید که قائل به استعداد باشد نه جنسیت. اگر این انتخاب صحیح رخ بدهد حتما خواهیم دید که بعد از چندین سال از انقلاب بانوان به عرصه ظهور استعدادشان می رسند آنچه در انقلاب مغفول بوده و در جامعه ما خوب بدان پرداخت نشده است.
به نظرم الان تک تک مردم پای صندوق ها می بایست بیایند چرا که دولت انقلابی با مشارکت حداکثری قدرت و انرژی با خود به عرصه عمل خواهد آورد که امنیت، اقتصاد و فرهنگ ما تضمین می شود و اگر مشارکت ضعیف باشد قطعا تبعاتش را خواهیم دید لذا امیدوارم همه جهادی ورود کنند و از یک نفر هم نگذریم و انشالا نتیجه خوب خواهد بود به نظرم انقلاب اسلامی در چهار سال آینده به اوج خود خواهد رسید همانطور که حق بر زنان زیاد است، تکلیفشان هم سنگین تر است و این چند روز هم بانوان تکلیف سنگین تری دارند بنابراین از تاثیرات معنوی انتخابات غفلت نکنیم و از این معنویت نگذریم که ما را ابتدای انقلاب پیروز کرد، انشالا خداوند به وسعت ما برکت می دهد و اتفاق خوب آبروی انقلاب و اسلام و نظام می شود.
