«حجاب» از آن دست مقولاتی است که در کشور ما حتی تعریف آن هم به راه اشتباهی رفته است. اختصاص یافتن واژه «حجاب» به سبک خاصی از پوشش یا تعریف آن فقط برای زنان باعث شده تا یک روز از سال به نام روز «حجاب و عفاف» بحثها دوباره پیرامون این چالش چهل ساله رنگ تازه‌ای بگیرد و واژه «عفاف» یادآوری کند که حجاب معنای بسیار گسترده‌تری در یک جامعه اسلامی دارد.
روز 21 تیرماه هرسال از این جهت روز «حجاب و عفاف» نامگذاری شده است که مصادف است با سالروز قیام مردم مشهد علیه کشف حجاب در دوران رضاشاه پهلوی. در سال 1314 در پی اقدامات اطلاحی رضاشاه بر روی سبک پوشش مردم، دستور استفاده مردان از کلاه‌شاپو و کشف حجاب زنان در مشهد صادر شد. با شنیدن این خبر جمعی از روحانیون شهرهای مختلف در تهران تحصن کردند. محل تحصن این روحانیون به سرپرستی آیت‌الله قمی در شهرری بود. وقتی اخبار محاصره محل اقامت آنها به مشهد رسید، مردم مشهد در حرم امام رضا(ع) و اطراف مسجد گوهرشاد تجمع و به این وضعیت اعتراض کردند.
روز 21تیرماه نیروهای حکومتی به مردم معترض به کشف حجاب در مسجد گوهرشاد حمله کردند. در تاریخ آمده که در این حمله و کشتار 2000 زائر امام رضا(ع) به خاک و خون کشیده شدند.
هرسال 21تیرماه که در میانه آن هفته عفاف و حجاب نیز قرار دارد چالش‌ها و نظرات متفاوت صاحب‌نظران راجع به موضوع حجاب به بحث روز جامعه تبدیل می‌شود. به همین مناسبت« خبرگزاری فارس» یکی از نظرسنجی‌های جدید در رابطه با نگاه مردم به مقوله حجاب و استنباطی که از آن در کف جامعه وجود دارد را بررسی کرده است.
دو رویکرد کلی به حجاب و نگاه سوم
در این نظر سنجی که در ادامه آن را می‌بینید و مبنای گزارش ما قرار دارد، دو رویکرد کلی درباره حجاب در جامعه وجود دارد. یکی می‌گوید افراد حتما باید در اماکن عمومی حجاب داشته باشند چون مردان قدرت کنترل نگاه خود را ندارند و این وضعیت به کانون خانواده‌ها آسیب می‌زند.
دسته دوم اما معتقدند هرکس باید بتواند برای نوع پوشش خود در سطح جامعه تصمیم بگیرد و کسانی که توانایی کنترل نگاه و غریزه خود را ندارند، باید این توانایی را در خود حاصل کنند چون دیگران مسئول عدم کنترل آنان نیستند.
البته دسته سومی هم وجود دارند که نوع نگاه آنان به مسئله حجاب کمتر دیده و شنیده می‌شود. دسته‌ای از زنان و مردان که نفع حجاب و عفاف را اول از همه برای خود می‌دانند. آنها معتقدند با داشتن پوشش مناسب خودشان را از نگاه و دست‌درازی کسانی که خود را ملزم به کنترل نفس نمی‌دانند دور می‌کنند و به این ترتیب سطح ارزشی خود را در جامعه بالاتر می‌برند.
فارغ از این دو نگاه غالب و نگاه سوم، نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشگاه تهران در آبان گذشته می‌گوید 77درصد مردم ایران معتقد هستند اگر پوشش مناسب و حجاب در جامعه رعایت نشود، این موضوع باعث اختلاف میان همسران و خانواده‌ها شده و در نهایت ضرر آن به نهاد خانواده می‌رسد.
افکارسنجی پوشش چه می‌گوید؟
74درصد مردان و 79درصد زنان این جامعه آماری جزء دسته‌ای هستند که حجاب را برای حفظ کانون خانواده ضروری می‌دانند. نکته جالب دیگر درباره این نظرسنجی این است که از این دسته 68درصد تحصیلات دانشگاهی دارند.
گروه دوم که 20درصد جامعه آماری مورد پژوهش را تشکیل می‌دهد شامل 22درصد از مردان و 19درصد از زنان هستند که نسبت این دوجنس هم مانند دسته اول تقریبا به هم نزدیک است. 28درصد از این گروه هم دارای تحصیلات دانشگاهی هستند.
به نظر می‌رسد از نظر جنسیت و همچنین تحصیلات تفاوت زیادی بین این دو دسته با اختلاف نظر زیاد وجود نداشته باشد. جز اینکه از جامعه آماری مورد بررسی تعداد بیشتری به رابطه حجاب و حفظ خانواده‌ها از تزلزل معتقد هستند.
بدحجاب عرفی و خیلی بدحجاب!
از آن طرف آمار دیگری از طرف مرکز پژوهش‌های مجلس وجود دارد که وضعیت کلی حجاب در جامعه را نشان می‌دهد. این آمار که طیف کمتری ارائه داده و فقط به درصدها بسنده کرده است عنوان می‌کند که زنان بدحجاب 64درصد جامعه و زنان باحجاب 35درصد افراد جامعه را تشکیل می‌دهند. در ادامه این نظرسنجی کمی جامعه آماری را کوچکتر کرده و از حیث پوشش 11درصد را خیلی بدحجاب و 89درصد را بدحجاب عرفی عنوان کرده است.
در نگاه اول به نظر می‌رسد که این دو نظرسنجی با هم مغایرت دارند اما نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشگاه تهران به لفظ «پوشش» در کنار «حجاب» اشاره شده است. درحالی که آمار مرکز پژوهش‌ها صرفا «حجاب» را بررسی کرده است.
در هرجامعه‌ای افراد حدی از پوشش را برای مصون ماندن خود و مصون ماندن دیگران از لغزش و آسیب پذیرفته و قبول دارند. در ایران که حجاب و پوشش جزء قوانین لازم‌الاجراست بدیهی است که در گذر زمان اعتقاد به این پوشش و تاثیر مثبت آن بیشتر شده است و جامعه با این گذاره به صورت فرهنگی خو گرفته است.
آمار مرکز پژوهش‌ها از صفاتی چون « خیلی بدحجاب» و یا «بدحجاب عرفی» استفاده کرده است که تعریف دقیق آن مشخص نیست. در بخشی از کشور و حتی در یک شهر ممکن است یک نوع پوشش از نظر عرف غالب خیلی بدحجاب و از نظر بخشی دیگر بدحجاب عرفی تلقی بشود.
از طرف دیگر نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشگاه تهران با لحاظ کردن لفظ «پوشش» جامعه‌آماری و نظراتی که طیف آمار را در برمی‌گیرد گسترده‌تر و بامعنی‌تر کرده است. به این صورت که ممکن است کسی در تعریف عرف غالب، بدحجاب عرفی به حساب بیاید اما همان شخص هم به حداقلی از پوشش که می‌تواند پوشش سر، بدن یا نوع خاصی از لباس با ویژگی پوششی خاصی باشد، قائل است.
از آن طرف این نظرسنجی نکته دیگری را هم نشان می‌دهد. اینکه ممکن است فرد حتی بدحجاب باشد و حتی اعتقادی هم به حجاب از نظر شرعی و قانونی نداشته باشد اما باز هم پذیرفته است که داشتن حجاب می‌تواند خانواده‌ها را از فروپاشی حفظ کند!
****
امسال هم درحالی 21تیرماه، روز عفاف و حجاب به پایان رسید و هفته حجاب و عفاف نیز به زودی به پایان خواهد رسید که هنوز هم بین اقشار مختلف جامعه ایرانی بین مرز پوشش، حد دخالت قانون در پوشش شرعی و عرفی، اولویت داشتن پوشش زن یا نگاه مرد، تعریف حجاب و عفاف برای مرد اختلافات نظر وجود دارد.
اما به نظر می‌رسد آنچه جامعه ایرانی هنوز به شدت به آن پایبند است و اعتقاد دارد، خانواده است. و برای حفظ این خانواده یکی از مواردی که آن را حتی به صورت ناخودآگاه پذیرفته است، پوشش و داشتن حجابی است که زن و مرد را در کانون خانواده و محارم خود حفظ و در اجتماع مصون بدارد.
*نعیمه موحد
