سعیده سادات موسوی صانع یکی از بانوان قلم‌زن مشهور ملایری است که شاگردان بسیاری در این عرصه تربیت کرده و کارهای این هنرمند فعال در عرصه قلمزنی در بسیاری از جشنواره‌‌های داخلی و حتی در برخی کشورهای خارجی تحسین خیلی‌ها را به دنبال داشته است. در روزهای اخیر فرصتی فراهم شد تا با این هنرمند ملایری به گفتگو بنشینیم. آنچه می‌خوانید متن هم‌کلامی خبرنگار سپهرغرب با این بانوی هنرمند در بعد از ظهر خنک یکی از روزهای شهریور است:
*لطفا به عنوان نخستین سوال خودتان را معرفی کنید.
سعیده سادات موسوی هستم، متولد شهریور سال 60، دارای مدرک کارشناسی بیولوژی از دانشگاه رازی کرمانشاه که بعد از فارغ التحصیلی به دلیل علاقه و مهارت در هنر قلمزنی در سال 88 وارد این رشته شده و تاکنون آن را ادامه داده‌ام.
*اگر بخواهید هنر قلمزنی را برایمان تعریف کنید، چه می‌گویید؟
هنری که با قلم‌های فولادی و چکش به بنای نقوش روی فلزات از جمله طلا، مس، نقره، ورشو و برنج در زمینه عکس، مینیاتور، جواهر، نقش برجسته، رکاب انگشتر و سبک‌های مختلف پرداخته و بسیار اصیل و ماندگار است. این کار ظرافت‌های خاصی دارد که با وجود قدمت بالا هنوز هم برای بسیاری از مردم تازه و جذاب است.
*سابقه این هنر به کجا برمی‌گردد و در حال حاضر چه شهرهایی در این رشته ممتاز هستند؟
برای قلمزنی سه تا هفت هزار سال قدمت در نظر گرفته‌اند، آثار قدیمی یافت‌شده از این هنر در مازندران و خرم‌آباد بوده اما اکنون بیشتر هنرمندان این رشته در شیراز و اصفهان هستند، تبریز، زنجان و همدان نیز در گذشته هنرمندانی داشته؛ سبک کارها در هر یک از استان‌ها متفاوت است برای مثال در زنجان هنر قلم‌گیری، در تبریز حکاکی روی فلز و در اصفهان و شیراز استفاده از قلم‌های فولادی به سبک صفوی و سلجوقی رایج بوده در حال حاضر در کشورهای اطراف نظیر آذربایجان نیز آثار قلمزنی وجود دارد و در ترکیه هم اخیرا فعال شده است.
*شما هنر قلمزنی را چگونه و در چه شرایطی آغاز کردید؟
مقدمات هنر قلمزنی را در ملایر آموزش دیدم و دوره تخصصی را زیر نظر اساتید اصفهانی خانم شیدایی، استاد راضیه حسینی، رجامند و نصوحی گذرانده و هر بار نیز در صورت نیاز نزد اساتید فن رفع اشکال می‌کنم.
*چه چیزی شما را شیفته این هنر کرد که تا اصفهان به دنبال آن رفتید؟
پیش از قلمزنی هنرهای زیادی را تجربه کرده و با ورود به این هنر دیدم همه هنرهایی که یادگرفته‌ام در قلم زنی موجود است از طراحی فرش و تذهیب تا مینیاتور، نگارگری و نقاشی چهره، نکته بعدی تنوع کاری و ماندگاری این رشته بود، در قلمزنی می‌توان هر طرحی را خلق کرد و تا زمانی که فلز آب نشود از بین نمی‌رود.
*آموزش‌هایی که دیده‌اید چند سال طول کشیده‌است؟
آموزش من در یک دوره نبوده، پس از گذران پایه اول و مقدماتی در همدان سیراب نشدم به اصفهان رفتم، رفتنم به اصفهان دوره‌ای بوده و تقریبا هر سال چند روز از ماه را می‌رفتم و برای بچه‌ها تا روزی که آنجا بودم پرستار می‌گرفتم، چند سال این کار را انجام دادم تا به لطف خدا به همه سبک‌ها و سطح‌های قلم زنی آشنایی پیدا کردم.
*مادر بودن مانع کارتان نبود؟
مادر بودن و به کار دیگری اشتغال داشتن سختی‌های خود را دارد مخصوصا اوایل که بچه‌ها کوچکتر بودند و مسئولیت مادری سنگین‌تر بود اما با برنامه‌ریزی و گذشت همسرم ادامه دادم، همسرم نقش بسزایی در موفقیت من داشت، معتقدم موفقیت هر زن ومردی در گرو داشتن یک همسر حامی و دلسوز است.
*در حال حاضر چه می‌کنید؟
در طول این 10 سال قلمزنی روی فلزات یکی از اصلی‌ترین کارهای من بوده و آموزش ساخت این کار به کارآموزان در دوره‌های مختلف را در ملایر و مریانج دنبال می‌کنم. چند سال زیر نظر معاونت صنایع دستی اداره میراث فرهنگی و آموزشگاه آزاد فنی حرفه‌ای ملایر بودم اما بعد شعبه اول و دوم آموزشگاه قلمزنی در ملایر و مریانج را تاسیس کردم.
*تا الان چند کارآموز داشته‌اید؟
در این 10 سال بیش از 600 کارآموز داشته‌ام که اکنون برخی از آن‌ها به صورت مستقل کار می‌کنند 40 نفر نیز با من در گروه چهل ستون صدرا مشغول انجام سفارشات قلمزنی هستند که 25 نفر از آنان را زنان بی‌سرپرست و بدسرپرست شامل می‌شوند.
*به نظر می‌رسد کارهائی که شما انجام می‌دهید بسیار نو و متفاوت است، سوژه و ایده‌هایتان را از کجا می‌گیرید؟
در ابتدای کار که کم‌تجربه بودیم، از هنرمندان اصفهانی ایده می‌گرفتیم، اما الان طراحی با خودمان است و اصفهانی‌ها از ما ایده می‌گیرند و طرح می‌خرند. همان‌طورکه عرض کردم چون من قبل از قلمزنی طراحی و نقاشی می‌کردم بسیاری از آثار را با توجه به نظر مشتری خودم پیاده می‌کنم.
*استقبال از کارهایتان چطور است؟
نوعروسان از مشتریان پر و پا قرص ما بوده و آینه شمعدان، بسیاری از وسایل بوفه و دکوری آشپزخانه‌هایشان از آثار قلم زنی است، که با طرح پیشنهادی آن‌ها یا طرح تلفیقی ما ایجاد می‌شوند.
*برای موفقیت در این هنر چه عواملی را دخیل می‌دانید؟
کسانی در قلمزنی موفق‌تر هستند که با نقاشی، طراحی، تذهیب و نقشه‌کشی فرش آشنا باشند گرچه اگر اینها را بلد نباشند هم در آموزشگاه یاد می‌گیرند. مساله بعدی امیدوار بودن است؛ هنرمند قلم‌زن که نتواند آثار خود را بفروشد دلسرد و مایوس می‌شود پس باید در بازاریابی بتواند موفق عمل کند، پشتکار هم مولفه مهمی است چون این رشته سخت بوده و هنرمند با قیر، حرارت، آتش، فلز سخت، فولاد و... سر و کار دارد. اگر هنرمند علاقه داشته و با دلگرمی و پشتکار کار کند وقتی این هنر را به طور کامل یاد گرفت دیگر نمی‌تواند آن را رها کنند.
*خانم موسوی در راهی که انتخاب کردید، چه آرزوهایی داشتید و تا الان تا چه اندازه به آن‌ها رسیده‌اید؟
چشم‌اندازهای کاری من چهار ساله است، ابتدای کارم معرفی و گسترش این هنر در میان مردم ملایر بود، در چهار سال دوم سعیم این بود که قلمزنی را در همدان رواج داده و برای بازاریابی و ایجاد تنوع در طرح‌ها اقدام کنم، الان هم از همه شهرهای ایران سفارش داریم، چشم‌انداز بعدی من شرکت در نمایشگاه‌های خارج از کشور است که در حال فراهم کردن مقدمات این کار هستیم.
*از سطوح قلمزنی هم برایمان بگویید.
قلمزنی سطوح گوناگونی دارد و شامل سطح مقدماتی، مینیاتور، ریزه، برجسته، سه بعدی، شبکه، طلا و جواهر و رکاب انگشتر می‌شود، برای پایه کار و سطح مقدماتی 15 قلم فولادی، یک بشقاب فلزی 25 تا 30 سانتی و چکش نیاز است و 100 تا 150 هزار تومان هزینه دارد، ضمن اینکه مبلغی نیز برای قیرگیری کار لازم است، قلم‌ها معمولا در اصفهان ساخته شده و طراحی نقش‌ها با کاربن انجام می‌شود ولی اگر کسی نقاش خوبی باشد خودش روی فلز طرح کار را حک می‌کند.
*در حال حاضر جایگاه همدان را در این هنر چطور می‌بینید؟
در ابتدای ورود بنده، این کار به صورت حرفه‌ای دنبال نمی‌شد و کارها مقدماتی بود که به همت اداره میراث فرهنگی، فنی حرفه‌ای و تلاش دوستان درطول این 10 سال رشد چشمگیری داشته، به لطف خدا بازار فروش آثار را پیدا کرده‌ایم و دوستان همپای اصفهان کار می‌کنند، کارهای مربوط به صادرات به صورت مستقیم در حال پیگیری است و تاکنون با واسطه چند اثر به ترکیه، عمان، قطر و ارمنستان صادر شده است؛ تلاش ما ارتقای روزافزون کیفیت کارها و جایگاه این هنر در استان همدان است که امیدوارم به همت مسئولان و متولیان امر و البته رسانه‌ها به زودی محقق شود.
*بسته‌بندی یکی از مشکلات مشترک همه فعالان صنایع‌دستی است، شما آثار خود را چگونه عرضه می‌کنید؟
اگر کارها در اندازه کوچک باشند بسته‌بندی آن‌ها با سهولت انجام می‌شود، اما برای کارهای بزرگ‌تر نظیر سماور و مجمع بسته‌بندی مناسبی که وزن فلز را تحمل کند نداریم.
*اداره میراث فرهنگی کاری در این زمینه نکرده؟
خیر، البته مانیز تاکنون اقدام نکرده‌ایم.
*بسیار خوب؛ از چالش‌ها و موانع پیش رویتان در این کار بگویید.
هزینه خرید وسایل خام بسیار بالا بوده و کارآموز پس از اتمام دوره کارآموزی برای انجام سفارشات باید هزینه بسیار زیادی صرف خرید فلز کند و در این بخش حمایتی وجود ندارد و تقاضای بنده از مسئولان و متولیان مساعدت علاقمندان در این بخش است. مسئله بعدی برگزاری نمایشگاه‌ها است؛ بسیاری از نمایشگاه‌های اصیل هزینه‌بر هستند و برای کسی که اول کار است از نظر درآمدزایی مشکل ایجاد می‌کند انتظار می‌رود حمایت کافی در این بخش صورت بگیرد، تا افراد حرفه‌ای شوند.
*وضعیت نمایشگاه‌های صنایع دستی چگونه است؟
نمایشگاه نیاز به این دارد که ما تعداد زیادی از آثار خود را در آنجا عرضه کنیم که به دلیل سفارش‌زنی کار زیادی برای شرکت در نمایشگاه نمی‌ماند مگر اینکه 6 ماه قبل به ما بگویند تا کارها را جمع کنیم. برای شرکت در نمایشگاه‌های خارج از کشور نیز در حال حاضر با واسطه بوده و پیگیر و مصر هستیم تا این حضور مستقیم باشد، چراکه معتقدیم آموزشگاه چهلستون صدرا توان شرکت در نمایشگاه‌های خارجی را دارد. مسئله بعدی این است که نمایشگاه صنایع دستی اگر تخصصی باشد و میراث فرهنگی (صنایع دستی) مستقیم از استادکار حمایت کند جوابگوی هزینه‌ها است اما برخی نمایشگاه‌ها اسم نمایشگاه را یدک می‌کشد و در کنارش چیزهای دیگری هم است و کسی که برای خرید صنایع دستی وارد می‌شود سردرگم می‌شود.
*ممنون از شما، لطفا اگر به عنوان کلام پایانی مطلبی هست، بفرمایید.
من 10 سال از عمر خود را برای آموزش دیدن و یاد دادن این هنر به کارآموزان به علاقمند صرف کرده‌ام و به لطف خدا ایجاد اشتغال شده، اما یک دست صدا ندارد، خواهشم از مسئولان ارگان‌های مختلف این است که از حمایت هنرمندان دریغ نکنند از ارائه تسهیلات گرفته تا برگزاری نمایشگاه‌های خوب. من در طول این 10 سال بارها به بانک کارآفرینی مراجعه کرده‌ام اما برای اعطای تسهیلات می‌گویند باید در روستا کارگاه بزنی! سوال من این است با پتانسیل و تخصصی که دارم در شهر ملایر شهرهای دیگر استان که تمرکزم را روی آموزش زنان بی‌سرپرست و بد سرپرست گذاشته‌ام بهتر است یا آموزش فصلی پنج تا 10 نفر در روستا؟! و نکته پایانی اینکه شعبه دوم آموزش قلمزنی در روزهای یکشنبه و پنجشنبه در شهر مریانج از علاقمندان این هنر استقبال می‌کند.
