استاد محمود فرشچیان؛ نامی که خود به تنهایی یک جهان است، جهانی سرشار از رنگ، معنویت، نوآوری و عشق؛ حالا در غم فراق این استاد بی‌بدیل، این پرسش بیش از هر زمان دیگری مطرح است که میراث عظیم او بر دوش چه کسانی خواهد ماند و نسل‌های آینده چگونه می‌توانند راه او را ادامه دهند؟
هنر ایران در طول تاریخ به‌ویژه در حوزه نگارگری، همواره بر شانه‌های استادانی سترگ استوار بوده است؛ استادانی که نه‌تنها در خلق آثار ماندگار پیشگام بودند، بلکه با پرورش شاگردان، میراث هنری این سرزمین را به نسل‌های بعد سپردند.
یکی از این چهره‌های بی‌بدیل استاد «محمود فرشچیان» است؛ هنرمندی که نامش با معنویت، خلاقیت و سبک منحصربه‌فرد در نگارگری ایران گره خورده است و امروز در حالی از هجرانش به سوگ نشسته‌ایم که ادامه راه هنر وی توسط نسل‌های آینده از دغدغه‌های شاگردانش و هنرمندان است و سال‌هاست که ذهن پیشکسوتان هنر را مشغول کرده است.
حدود ۷۰۰ اثر از استاد فرشچیان ثبت و منتشر شده است که این حجم آثار در کنار تنوع موضوعی و تکنیکی، نشان‌دهنده توانمندی و نبوغ بی‌نظیر وی است؛ کمتر نگارگری توانسته است چنین گستره‌ای از مضامین و تکنیک‌ها را در آثار خود به‌کار گیرد.
آثار مذهبی استاد فرشچیان بخش مهمی از کارنامه وی را تشکیل می‌دهد؛ شماری از این آثار به آستان قدس رضوی سپرده شده است؛ کتابخانه و مجموعه‌ای از آثار وی نیز به فرهنگستان هنر هدیه شده و موزه اختصاصی وی بیشتر شامل آثاری است که خود به مردم ایران تقدیم کرده است.
به سراغ یکی از نزدیک‌ترین شاگردان و همکارانش رفتیم؛ استاد «مجید صادق‌زاده» از شاگردان مکتب هنری فرشچیان است و بیش از چهار دهه در عرصه نگارگری فعالیت دارد و به درجه استادی رسیده و شاگردانش نیز استاد شده‌اند. در طراحی ضریح «غریب طوس» و «غریب کربلا» که توسط استاد فرشچیان طراحی شد، همکاری داشته است.
در این گفت‌وگوی صمیمی و خواندنی، او از راز ماندگاری و جهانی شدن هنر فرشچیان می‌گوید؛ از تکنیک‌های انقلابی او با رنگ اکریلیک تا روایتی شگفت‌انگیزی که آثار فرشچیان از کره زمین گذشتند و میزبان نخستین نمایشگاه هنری تاریخ در ایستگاه فضایی بین‌المللی شدند!این تنها بخشی از اسراری است که در این مصاحبه می‌خوانید؛ اگر می‌خواهید بدانید شاگرد فرشچیان او را با چه افرادی در تاریخ هنر ایران مقایسه می‌کند و چرا فقدان او نه فقط برای اصفهان، که برای تمام جهان یک ضایعه بزرگ است، این گفت‌وگو را از دست ندهید.
* به‌نظر شما فقدان استاد فرشچیان چه تأثیری بر جامعه هنری ایران خواهد گذاشت و چگونه می‌توان این خلأ را پر کرد؟
فقدان استاد فرشچیان غم کوچکی نیست، ایشان جزو افراد بسیار خاص در هنر معاصر ایران هستند که جایگاه ویژه‌ای دارد و می‌توان در لایه‌های مختلفی درباره ایشان صحبت کرد.از هنرنمایی ایشان با عمر پربرکتی که خداوند به ایشان عطا کرد، آثار بسیار ارزشمندی از خود برجا مانده است؛ او در حیطه بین‌المللی و کشور همچنین حیطه مذهبی زبانزد خاص و عام بودند.
* تکنیک کار استاد فرشچیان چه بود که عام و خاص به کار او علاقه‌مند بودند؟
درباره کارکرد فنی و تکنیکی استاد محمود فرشچیان وسعت مطلب است، زیرا تکنیک‌های محدودی نداشت و با تکنیک‌های مختلفی کار کرد. بارزترین مصالح و متریالی که استفاده کردند، رنگ اکریلیک بود که در دوره‌های گذشته وجود نداشت و در اروپا چنین رنگی به‌دست آمد که حدود صد سال در عالم هنر سابقه دارد؛ استاد توانست این رنگ را در حیطه نگارگری ماهرانه در تکنیک‌های مختلف کار کند.
بعضی از این تکنیک‌ها با پوشش رنگ بیشتر و بعضی با رنگ رقیق‌تر بود، ضمن اینکه بوم‌سازی‌های او متفاوت و گاهی تلفیقی از بوم‌های سنتی با رنگ اکریلیک بوده که روی آن کار شده است؛ البته صحبت تخصصی در این باره نیاز به زمان بیشتری دارد.
* چه عاملی موجب شد فرشچیان به‌عنوان یک هنرمند به چهره جهانی تبدیل شود؟
فرشچیان، در کار خود شخص وارسته‌ای بود و اعتقاد قلبی داریم که استاد سلوک هنری را طی کرد و خالصانه و عاشقانه به کار خود پرداخت؛ فرشچیان جزو کسانی بود که به‌عنوان نگارگر معاصر امروز، استاد بزرگی بود که خوب کار کرد، اجتماع را خوب شناخت و حتی دنیا را خوب مطالعه کرد.خاطرم هست که استاد می‌گفت در سن ۲۷ سالگی بیشتر موزه‌های بزرگ دنیا را دیده است؛ او با توجه به درایت فکری و ابتکار عملی که داشت، توانست نگارگری را به‌گونه‌ای مطرح کند که مخاطب جهانی بیشتری داشته باشد.
یکی از مسائل مهم دیگر چگونگی ارائه و نشر آثار است؛ استاد فرشچیان جزو افراد خاصی بود که آثار اصلی او حدود ۷ جلد کتاب نفیس چاپ شده است و وقتی در جامعه غرب این کار را انجام داد، یونسکو به‌عنوان میراث بشری از آن یاد کرد.
استاد پله‌های مختلفی را طی کرد و عمر پربرکت او اجازه داد که این وسعت عمل بیشتر شود؛ آثار فرشچیان از کره زمین هم فراتر رفت به طوری که مجموعه ۱۰ کارت پستال از آثار استاد محمود فرشچیان و کتاب نخستین‌های فضانوردی تألیف سیروس برزو بیست‌وچهارم آوریل ۲۰۰۶ با ناو پروگرس ام -۵۶ به ایستگاه فضایی بین المللی فرستاده شد و «پاول وینوگرادوف» با توجه به علاقه‌ای که به استاد فرشچیان داشت نخستین نمایشگاه هنری استاد را در این ایستگاه برگزار کرد که تصاویر آن در فضای مجازی منتشر شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
چنین چیزی برای هیچ نقاشی در هیچ کجای دنیا و هیچ مقطعی از تاریخ اتفاق نیفتاده است.
آثار استاد فرشچیان در حوزه نگارگری چه تأثیری روی حوزه نگارگری و نقاشی ایران داشت؟
ایشان جایی اشاره کرده بود که مولوی و حافظ در حیطه کاری خودشان تلاش کردند که ارزش‌های هنری را ارائه دهند و من در حیطه نقاشی اینگونه تلاش کردم؛ استاد به گونه‌ای عمل کرده است که باید در ذهنمان تصور کنیم اگر حافظ در این شرایط فوت می‌کرد، چه باید می‌کردیم؟ زیرا ایشان در چنین رتبه‌ای قرار دارد و نباید استاد را تنها از دریچه نگارگری نگاه کنیم.
استاد به‌گونه‌ای رفتار کرد که هنر معاصر ما در این دوره می‌تواند الگوی خاص از فرشچیان داشته باشد، زیرا این نوع نقاشی نگاه حقیقت‌بین دارد و آنچه جامعه ما را می‌تواند به سمت تعالی پیش ببرد و چگونگی برخورد با این هنر، مفاهیمی معناگر را می‌تواند بیان کند و در روند پیش‌برد جامعه و اندیشه‌های معناگرا مفید باشد.
هر آنچه هنرمندان ما از زاویه بُعد معنوی، بُعد معناگرا، تکنیکی، وسعت عمل و مخاطب جهانی به آثار ایشان نگاه کنند، منفعت زیادی کسب خواهند کرد.
موزه‌های مختلف دنیا از آثار استاد محمود فرشچیان دارند؛ این وسعت، نوعی کثرت در کار استاد ایجاد و مخاطب وسیع‌تری پیدا کرد که می‌تواند الگوی خوبی برای هنر معاصر باشد. بنابراین افراد علاقه‌مند باید با پشتکار زیاد کار کنند، زیرا این مسیر، سخت به‌دست می‌آید؛ فرشچیان عمر خود را برای این کار هزینه کرد و به نتایج عالی رسید.
امیدوارم اصفهان و جامعه هنری کشور امانت‌دار خوبی برای چنین گوهر ارزشمندی باشد، چراکه میراث استاد فرشچیان نه فقط برای اصفهان، بلکه برای کل ایران و جهان اهمیت دارد و باید با دقت و جدیت پاس داشته شود.
سال‌ها شاگرد استاد فرشچیان و از نزدیک با او در ارتباط بودید؛ از نظر شما چه نقطه قوتی در اخلاق استاد وجود داشت که آوازه جهانی پیدا کرد؟
استاد متواضع رفتار می‌کرد و به هنرهای سنتی و هویت‌های ایرانی و اسلامی علاقه‌مند بود و پشتکار زیادی داشت و هر جای کره خاکی رفت، این ارزش‌ها را در خود حفظ کرد
استاد نه‌تنها در هنر و تکنیک‌ها اسطوره بود، بلکه در رفتار و نوع زیستن نیز الگو بود؛ فرشچیان انسانی خیر با اعتقادات مذهبی و هنرمند مسلمان شیعه بود. او یکی از نمادهای هنر شیعه است و خدا برای استاد زمینه را فراهم کرد که طراحی ضریح امام رضا (ع) و طراحی و نگارگری ضریح مطهر امام حسین (ع) توسط استاد محمود فرشچیان انجام شود.
خلق و خو و نگاه مثبت او به جامعه، هنر و دنیا در جهت تعالی آنچه حقوق بشر دنبال می‌کند، موجب شده است به شخصیتی خاص، موجه، پذیرفتی و دلنشین تبدیل شود که امیدواریم روحشان شاد و قرین رحمت الهی باشد و بتوانیم مسیر و را تداوم ببخشیم.
