مدیریت و عرصه گردانی مجالس عزاداری توسط بانوانی که از سطح اطلاعاتی پایینی برخوردارند مهمترین آسیب مطرح در اینگونه محافل است.
(با نزدیک شدن به ایام فاطمیه و رونق دوباره محافل عزاداری لازم است تا برخی موضوعات مرتبط با این محافل مورد بازخوانی، بررسی و تحلیل مجدد قرار گیرد.)
برپایی مراسم عزاداری مصداق مودت به اهل بیت (ع) و تعظیم شعائر الهی است که ریشه در سیره قُدمای ما دارد و یکی از مهم ترین این تأکیدات سوگواری ایام شهادت امام حسین(ع) است که همواره مورد توجه بوده چنان که در بسیاری از روایات آمده که حضرت سجاد(ع) و امامان پس از ایشان اهتمام ویژه ای به این مهم داشتند تا از رهگذر آن پیام نهضت حسینی به تاریخ منتقل شود
درواقع مجالس روضه یکی ازپر سابقه ترین و در عین حال مهمترین مراکز برای یادگیری معارف دین و اهل‌بیت(ع) است که از دیر باز تا کنون مدیریت انها را دو گروه برعهده دارند.
گروه اول کسانی هستند که جزء تحصیلکرده حوزه و دانشگاه بوده و مبانی دین را آموخته و در این جلسات ارائه میکنند و دسته دیگر کسانی هستند که به صورت سنتی مدیریت اینگونه محافل را آموخته‌اند و نسبت به برپایی آنها اقدام میکنند البته برگزاری این گونه مجالس صرفا به اماکن و ایام خاص محدود نشده تقریبا در طول سال میتوان شاهد برگزاری این گونه محافل بود.
چه اینکه یکی از پرتکرار ترین و در عین فراگیر ترین این محافل نیز همان مجالس روضه بانوان است که به دلیل گستره و حاکمیت شدید عواطف و احساسات نه تنها پتانسل و توانش بلقوه ای برای اعتلای فرهنگ دینی در بین بانوان دارد بلکه در منظر دیگر این خطر را نیز دارد تا به دلایل مختلف محل مناسبی برای بروز دوگانگی‌ها و تضادهای اعتقادی و نیز رسوخ خرافات و انحرافات فکری در بین بانوان شود.
در این خصوص بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران دینی و اساتید حوزه و دانشگاه معتقدند ورود خرافات و بدعت‌های مختلف به این گونه از مراسم که عموما خارج از دید و نظارت اهل فن منعقد شده و تا کنون نیز برای آنها ساز و کار مشخصی تعریف نشده از جمله مسائلی است که در سالهای اخیر نگرانی مسئولان و متولیان فرهنگی به ویژه متولیان دینی را فراهم کرده است. از همین رو ارزیابی مراسم عزاداری بانوان و شناخت آسیبهای آن و اتخاذ راهکارهای مرتبط، ضرورتی است که باید بسیار مورد توجه قرارگرفته ومیطلبد تا، نهادها و مسئولان ذی صلاح در امور مذهبی کشور ضمن نظارت هرچه بیشتر براین محافل با برنامه ریزی صحیح به تربیت بانوان مبلغان پرتوان و فرهیخته ای بپردازند تا از این رهگذر مراسم عزاداری ویژه بانوان محلی برای افزایش اطلاعات دینی باشد نه اشاعه خرافه و تحریف.
موضوع اینجاست که برخورداری زنان از احساسات و عاطفه بسیار قوی و حساس یکی از ودیعه‌های الهی است که با هدایت صحیح مبلغان آگاه میتواند بعنوان بهترین فرصت و توانش در تعالی این قشر مورد استفاده قرار گیرد البته مشروط به آنکه خود مداحان و سخنوران و بخصوص گردانندگان این محافل و مجالس از این احساسات به عنوان زمینه ای برای حرکت به سوی تعالی و ارزش آفرینی استفاده کنند نه وجهه سازی شخصی و تبلیغات فردی.برای خود ویک صنف و گروه و محله خاص.
اینکه نحوه ارائه مطالب توسط مادحان و مبلغان از مهمترین مباحثی است که در این کنکاش‌ها همیشه مطرح بوده و همگان حضور مبلغان آگاه به شرایط روز و دغدغه‌های فعلی زنان را از اصلی ترین ملزومات این امر دانسته و خواستار توجه بیشتر نهادهای ذی صلاح در حوزه تربیت مبلغ زن و برپایی کارگاه‌های آموزشی و تفهیم این مطالب به مبلغان شدند
زیرا براساس آمارها و بررسی‌های انجام شده از سوی نهادها و موسسات بین‌المللی زنان بیش از مردان به مسائل مذهبی گرایش دارند و این موضوع درباره زنان مسلمان بیشتر صدق می‌کند. که با این وجود میتوان گفت که تمرکز زنان بر احساسات و رویکرد آنان در توجه به این مسأله میتواند زمینه مساعدی را برای بروز سرمایه گذاری و رخنه اتاق‌های فکر بیگانه ومعاندان و دین ستیزان در تزریق خرافات به این گونه مراسم فراهم کند
توجه به این موضوع از آن جهت حائز اهمیت می‌نماید که امروزه بخش عمده ای از جامعه زنان به دلیل دغدغه‌های زیاد( و عموما خانه و خانه داری و فرزند پروری ) از مسائل فرهنگی جامعه غافل هستند، از همین رو حضور در این مجالس و حضور مبلغان مطلع وتوانمند میتواند، زمینه آگاهی بانوان را از مهم ترین رویدادهای جامعه فراهم کند.
در واقع بازگویی این مفاهیم از سوی سخنوران و مجلس گردانان توانمند و آگاه از دغدغه‌های کاذب زنان حاضر در این محافل می‌کاهد و آنان را وادار به اندیشیدن مفهومی در خصوص مسائل مطروحه نموده و از انحرافات فکری باز میدارد و اینکه وقتی مدیر و مدرس و سخنور عالمه ای دراین مجالس نباشد،لاجرم توانایی بالقوه موجود در این محافل یا به هدر رفته و یا عقیم می‌ماند.
مجلس اهل بیت یا مجلس مَن...!؟
بررسیها نشان میدهد به رغم آنکه عموما همه مادحان و مرثیه سرایان در سخنان خود امام عصر(عج) و ائمه هدی را بانی و صاحب اصلی مجالس روضه و ذکر مصیبت میدانند و حتی برپایی این مجالس و حضور مردم در آنها را نیز در اصل مرهون توجه و دعوت ایشان عنوان و برای آن صدر وزیل و یا صاحب و مالکی تعیین نمیکنند اما متاسفانه در حالتی غیر رسمی برخی از این مجلس‌گردان‌ها جلساتی منعقده را به نوعی، منحصر به محله و منطقه و یا طایفه و حتی شخص خود تلقی، و حق آب و گل برای خود قائل می‌شوند
فلذا نه فقط اجازه ورود به هیچ مبلغ دیگری را در این مجالس نمی‌دهند بلکه حتی به نوعی از در تبلغات منفی برعلیه یکدیگر نیز برمی آند زیرا نگرانند تا به دلیل ورود اشخاص دیگر( بخصوص مبلغین و سخنوران و مدرسین توانمند) ضمن ازدست دان آزادی عمل موجب متزلزل شدن جایگاه معنوی خود در چشم مخاطبان و مریدانشان شوند.
در واقع این تصور وجود دارد که که برخی از اینگونه مجالس فی نفسه بعنوان پایگاه خود ساخته اجتماعی برای شخص مداح در حال فعالیت بوده و بیشتر از آنکه مجلس ائمه باشد به محفلی خودمانی و یا جلسه من از دید فردی ویا روضه فلانی از دید مردم مبدل شود که قطعا با فلسفه وجودی محافل عزاداری و دینی زمین تا آسمان فاصله دارد.
موضوع اینجاست که اداره این مجالس مذهبی عموما سالهای متمادی است که به صورت سنتی پیش رفته و به دلیل وجود برخی رفتارها بسیار تامل برانگیزمانند بوسیدن دست خانم جلسه، نَذر کرده و نظر کرده بودن او توسط ائمه، مستجاب الدعوه بودن، برتری سلیقه‌های شخصی و رواج زبان حال‌های بی‌اساس و بی‌پایه،داشتن ارتباط با عالم غیب، و حتی صدور احکام و فتاوی شرعی بدون داشتن علم و یا تَلمذ دروس حوزوی و....در کنار گرفتن مبالغ آنچنانی برای خواندن روضه از مستمعانشان برای خود دم و دستگاه ایجاد کرده و حتی مریدانی دارند که دانسته و ندانسته برای ایشان در حکم سیاهی لشگر بی جیره مواجب در حال تبلیغ هستند.
تحقیقات وبررسیها موئید این موضوع است که در جلساتی که بیشتر افراد آن، بی‌سواد یا کم‌سواد باشند، میزان و شدت شیوع تحریفات و خرافات نیز بسیار بالاست که به عوام‌زدگی تعبیر میشود در عین حال گاهی همین جلسان مکانی میشود برای صف ارایی جناح‌هایی سیاسی و جنگ‌های حزبی و تبلیغات انتخاباتی افراد و گروهها که از این موضوع هم نباید غافل بود.
حالا اما سال‌هاست که وجود همین دست طرفداران ساده دل و بی اطلاع در کنار کمرنگ بودن نطارت نهادهای مسئول باعث شده تا نه فقط برخی از این افراد و محافلشان دارای اسم و رسمی کذایی شوند بلکه حتی با بروز نوعی غرور و توهمات اخلاقی در این دست مجلس گردانان سنتی حتی ضرورتی برای حضور در کلاس و آموزش بیشتر و یا تعلیم علوم شرعیه و دینی ندیده و به اصطلاح مکتب نرفته برای خود مُلا و صاحب فتوا شده و یا حتی خود را صاحب سبکی خاص در مجلس گردانی و عزاداری عنوان کنند. در حالی که علی القاعده این افراد باید زیر نظر خانه مداحان یا سازمان تبلیغات بوده و از کلاس‌های آموزشی آنجا استفاده کنند. ضمن اینکه از هر گونه اظهار نظر شخصی و غیر تخصصی و کارشناسی در باب موضوعات دینی و شرعی و حتی خانوادگی جدا پرهیز کنند.
از منظربسیاری از کارشناسان بیان روایات بی مأخذ و فاقد منبع و سند توسط بانوان مداح صرفا برای تهییج احساسات مخاطبان را از جمله آسیبهای جدی در این گونه مجالس دانسته و معتقدند ایشان باید با افزایش اطلاعات دینی خود از هرگونه اظهار نظر شخصی و سلیقه ای و زبان حال و یا احساسی در بیان سخنان بپرهیزند و در عین حال مخاطبین نیز با تحلیل واقعی و منطقی هر مطلب عنوان شده از سوی ایشان را نیز دست بسته نپذیرند
نکته بسیار مهم اینجاست که متاسفانه حتی برخی افراد و نهادهای متولی نیز به رغم اطلاع از چند چون و وضعیت داخلی این محافل اما صرفا به دلیل استدلال نیم بندی بنام گرم شدن تنور محافل و مجالس دینی چشمان خود را براین گونه انحرافات و کج روی‌ها میبندند و بدتر اینکه حتی از آنها نیز بصورت مستقیم و غیر مستقیم حمایت‌هایی میکنند که این امر خود باعث شیوع و گسترش افکار وانحرافی و کج روی‌های اعتقادی میشو د
موضوعی که به دلیل اهمیت خود میطلبد تا نه فقط ضمن راه اندازی بانک اطلاعاتی درباره این مجالس و دسته بندی محتوایی مبلغان، اقدام جدی مراکز فرهنگی و تخصصی و حتی برگزاری آزمون و سطح بندی مادحان و مرثیه سرایان در راستای تربیت مبلغان توانمند و... در دستور کار مسئولان ذی ربط قرار گیرد وحتی در صورت نیاز و تشخیص و بنا بر اصل لزوم سلامت اخلاقی و اعتقاد و جلو گیری از بروز هر گونه کج روی دینی در جامعه در خصوص منع و جلوگیری از فعالیت افراد فاقد صلاحیت اقدام شود.
پیچ‌های تند انحراف...
هرچند همه ما عمیقا براین باوریم که همه مجالس و بخصوص روضه‌های خانگی از جمله مظاهر دلدادگی مردم ایران به اهل بیت پیامبر اسلام(ص) است که حال و هوا و صفای خاص خود را در طی این سالها حفظ کرده و علاوه بر تحکیم مبانی اعتقادی در بانوان جامعه باعث تقویت روابط میان فردی و اهالی محل و خانواده نیزشده است که البته مهمترین عنصر این موضوع را نیز میتوان در همان، بی تکلف بودن آنها دانست که از قدیم الایام صرفا با حضور روضه خوان و پذیرایی با یک استکان چای و خرما جمع میشد اما با این وجود در طی این سالها وبا رسوخ انواعی از رفتارها و تفکرات نه چندان منطقی و دینی در این گونه مجالس بسیاری اعم از کارشناسان و صاحب نظران، اساتید حوزه و دانشگاه و حتی مردم عادی را متقاعد ساخته که لازم است تا در خصوص بازنگری در نقش و تاثیر و نیز روند برگزاری آنها تجدید نظر کرده و به نوعی قبل از آنکه سررشته کار از دست خارج شود آنرا به دست کاردانها سپرد.
نکته بسیار حائز اهمیت اینجاست که به دلیل اثرگزاری بالایی که این مجالس و بخصوص روح معنوی حاکم بر آن (یعنی فرهنگ عاشورا) داردبه موازات دوستان و مشوقان بسیار از تفکرات و گروهها و حتی دشمنان و بدخواهان نیز به هر شکل ممکن به دنبال نفوذ و استحاله در این محافل (و بخصوص هیئت‌های مذهبی بانوان) هستند چرا که میدانند با نفوذ در این محافل میتواند سررشته و سرچشمه بسیاری از مفاهیم دینی،ارزش‌های فرهنگی، و مبانی اعتقادی و اخلاقی و حتی انقلابی را در جامعه بدست گرفت.
لذا بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران ضمن اشاره به برخی آسیبهای نوظهور در این گونه مجالس تاکید میکنند که همه ما اعم از ساختارهای نظارتی و دولتی و نیز برگزار کنندگان و مدیران و حتی مستمعین و میهمانان این محافل با هوشیاری کامل باید به دنیال حذف آسیبها و نقطه ضعفها و متعاقبا تقویت نقاط قوت و محاسن آنها باشیم
که البته در این خصوص سرفصل‌های متعددی را نیز میتوان عنوان کرد با این حال تصور میشود که در راستای نیل به این مقصود توجه به موضوعات زیر بسیار با اهمیت‌تر از بقیه تلقی میشود.
موضوع اول درک این واقعیت است که هیچ مجلسی که بنام ائمه و معصومین برگزار میشود (ولو به صرف تامین مالی و یا تامین محل و امکانات مورد نیاز ) تحت مالکیت و قیومیت شخص و یا گروه خاص نیست که هرگونه که بخواهند آنرا اداره و برپا نموده و یا محتویات ارسالی به مخاطب را براساس نظرات و سلایق شخصی و خود تنظیم کنند. این موضوع حتی در خصوص محافلی که از سوی نهادها و ارگانهای خاص نیز برگزار میگردد صدق نموده و نمیتوان به هر اسم و رسم و یا وابستگی خاص برای آن استثنایی تعیین کرد.
-نحوه ارائه مطالب توسط مبلغان تحریف وقایع عاشورا به ویژه در بیان رسالت حضرت زینب(س) از جمله مواردی است که به وضوح در این مجالس اتفاق می‌افتد و تاکنون اهتمام خاصی از سوی هیچ نهاد و دستگاه دولتی در این رابطه انجام نشده که لاجرم عزمی جدی مسئولان را در بسامان رسانی و ایجاد وحدت رویه در این موضوع میطلبد.
-بررسیها نشان میدهد در بیشتر مراسمی که توسط بانوان بصورت خودجوش برگزار یا اداره میشود سطح آگاهی و اطلاعات مهم نیست و آنچه که مورد توجه است تهییج احساسات، شیک پوشی و پای بندی به مد روز، نوع هزینه کردها و یا دکور مراسم است.
- ترویج ناقص برخی مسائل عرفانی توسط برخی از مبلغان از دیگر آسیبهای موجود در این مراسم است که کارشناسان فعال در این حوزه به آن اشاره کردند.بررسیها نشان داده در خلاءعدم حضور مبلغان رسمی و آگاه عرصه برای جولان برخی کج فهمان در این گونه مراسمات مهیا و آماده میشود.
-بررسیها نشان میدهد با توجه به عدم حضور مبلغان با صلاحیت و استفاده از روضه خوانان سنتی برخی محافل محمل مناسبی برای حضور نوجوانان و حتی جوانان نیست زیرا شکل و طریقه ارائه مطالب و سخنان و یا پیامها توسط این افراد ممکن است باعث بروز، دوگانگی،تضاد و تنش در اذهان ایشان شود.
.-حضور طولانی مدت زنان در این مجالس و غفلت از وظایف زناشویی، صرف هزینه‌های هنگفت، اتلاف وقت و نبود برنامه ریزی صحیح، سودجویی مالی، نداشتن استراتژی واحد و فقدان حضور متولی خاص در این محافل، تأثیرات کوتاه مدت و هیجانی، خودجوش بودن مراسم عزاداری بانوان از دیگر مشکلات متصور براین گونه مجالس است.
-متاسفانه از معایب این جلسات در سالهای اخیر گرایش افراد به تجملات و اسراف در این مراسمات است. هزینه‌های گزاف و توجه به مسائل بی‌ارزش دنیوی هم از دیگر معضلات این جلسات است. این بدان معناست که این جلسات در پایین شهر و بالای شهر تفاوت اجرایی خاصی دارد
- برخی از مداحان یا خانم‌های جلسه‌ای متاسفانه مبالغ گزافی را برای جلسات نه چندان پربار خود می‌گیرند که به بد گمانی و بی‌توجه کردن برخی به ابعاد معنوی این جلسات منتج گردیده
-موضوع دیگری که همیشه در اکثر این جلسات مطرح بوده مبحث جمع‌آوری نذوراتی است که هیچ نظارتی هم بر نحوه صرف شدن آنها نبوده و باعث بروز حاشیه‌های پر رنگ تر از متن میشود.
کارشناسان براین موضوع تاکید دارند تا در راستای کاهش آسیبها و متعاقبا تقویت بن مایه‌های معنوی و اصیل این گونه محافل باید اندیشمندان، آگاهان، بزرگان و نخبگان جامعه، بویژه نخبگان دینی که فراتر از درک عامه مردم، واقعیت‌های سطحی و زیرین جامعه را می‌شناسند عوامل رشد و انحطاط را دریابند و به موقع و با روش مناسب، از خود واکنش نشان دهند.
اینکه اگر همین نخبگان، به هر جهت از انجام وظیفه خود بازماندو کوتاهی کنند و یا دچار اشتباه شوند، نیز لاجرم سیر انحراف و انحطاط شتاب بیشتری به خو.د خواهد گرفت.
البته این تصور وجود دارد که یکی از علل عدم ورود نخبگان و نهادهای نطارتی به این موضوعات رو به رو شدن با مخالفت و مقاومت جدی افکار مردمی است که نه تنها باعث میشود تا در این خصوص توفیقی نیابند بلکه حتی خود نیز جایگاه اجتماعی‌شان را از دست بدهند، گو اینکه ممکن است اقدام آنان به دلیل شرایط حاکم بر جامعه دارای تبعات و پیامدهای پرضرر تری باشد و این در حالی است که به دلیل اهمیت فعالیت فرهنگی هیئت‌های عزاداری و روضه‌های خانگی تلاش بسیار گسترده و بی تعارفی را در برای مصون ماندن از آسیبهای در دستور کار قرار داده تا این بن مایه‌های اعتقادی و مجامع دینی ناخواسته و ندانسته به هیچ سمتی جز حق و حقیقت منحرف نشوند.
