میخواهد با شلوار خانه، بیرون برود؟ فقط یک رنگ را دوست دارد؟ برای پوشیدن همیشگی یک لباس خاص اصرار دارد؟ میخواهد با لباس مهمانی بخوابد و حاضر نیست آن را عوض کند؟
آیا اینها و مواردی از این قبیل یک دوست داشتن و عادت است یا مشکل و اختلال؟ «سحر پهلوان نشان» دکترای روانشناسی کودک و نوجوان از عادتهای لباس پوشیدن در بچهها میگوید.
استقلال کودک باید به رسمیت شناخته و به او حق انتخاب دادهشود. اما این مسئله به این سادگیها هم نیست. چرا که اهمیت مادران و پدران به آراستگی فرزندانشان و در مقابل اصرار دو طرف بر رعایت استقلال، شرایطی را فراهم می کند که گاه رعایت این حق مسلم دچار اختلال میشود. چه کنیم که فرزندانمان مستقل، با اعتماد به نفس و در عین حال آراسته باشند؟
*شروع انتخابگری؛ نه گفتنهایی که نشان از اراده دارد
تا زمانی که فرزندمان به پوشیدن لباسی اصرار میکند که هم جنس و هم رنگ آن خوب است و یا به هر حال مشخصاتی را داراست که خانواده برای آراستگی او مد نظر دارند، خیلی مانعی ندارد ولی گاه میبینیم مثلا در فصل سرما لباسی تابستانی را انتخاب میکند و یا لباسی را که دیگر خیلی کهنه و رنگ و رو رفته شدهاست مدام میپوشد!
چه دلایلی باعث میشود این اتفاق بیفتد؟ آیا عادت است یا میتواند اختلال باشد؟
پهلوان نشان با اشاره این موارد میگوید:« معمولاً در ۲_۳ سالگی که نیروی اراده شکل میگیرد، بچه ها شروع به انتخابگری میکنند؛ من میخواهم این را بپوشم! این را نمیخواهم بپوشم! ... همانطور که نه گفتنها در ارتباط با دستورات والدین هم میتواند زیاد دیدهشود.» دکترای روانشناسی کودک و نوجوان با اشاره به اینکه بین ۲ تا ۵ سالگی که خودمحوری بچهها خیلی زیاد میشود میگوید:«چون هنوز رشد شناختی کامل نشدهاست انتخاب انحصاری یک رنگ یا مدل خاص میتواند طبیعی باشد ولی اگر بعد از ۸ یا ۹ سالگی ادامه پیدا کند، میتواند نشانهای از وسواس و اضطراب داشته باشد.»
*وقتی لباس پوشیدن کابوس میشود!
بعضی وقتها والدین لباسهایی را به کودک پیشنهاد میدهند که مثلا دکمههای ریز و با تعداد زیاد دارد. در صورتیکه بچهها معمولاً از ۵ سالگی به بالا تازه میتوانند این دکمهها رو ببندند یا مثلا لباس هایی که بندینکهایی دارد که باید گره بزنند.
همچنین حادثههایی که حین لباس پوشیدن اتفاق میفتد و در ذهن کودک میماند؛ مثلا هنگام بستن زیپ لباس. بنابراین در انتخاب جنس لباس و المانهای آن باید دقت کرد. حساسیت به مارک لباسها هم میتواند برای فرزندان ناراحت کننده باشد. مثلا در شلوارک ها در ناحیه کمر، در یقه لباسها و... که میتواند برای کودکان اذیت کننده باشد و احساس ناامنی ایجاد کند.»
*به جنس البسه دقت کنیم
روانشناس کودک و نوجوان در تأکید بر لزوم توجه به جنس لباس در موارد خاص میگوید:« باید توجه داشت در مورد بچههایی که در حسهای عمقی یا پردازش حسی مشکل دارند، لباسهایی که جنس خاصی مثل پلاستیک داشتهباشد میتواند بدن بچه را مورد آزار قرار دهد. همچنین لباسهایی که زیپ و یا کش در مچ دست و مچ و ساق پا دارد، یا حتی برای دختر بچهها جوراب شلواریهایی که میتواند اذیتکننده باشد. پس والدین باید برای بچههایی که مشکل پردازش حسی دارند، به جنس البسه دقت فراوان داشته باشند. در موارد پردازش حسی یا در بچههایی که بیش فعالی و مشکلات توجه تمرکز دارند و سریع و یا خیلی شتابان میخواهند کاری را انجام بدهند تعداد دکمه زیاد یا دکمههای ریز خودش یک مصیبت است حالا اینکه بخواهد د دقت کند دانه به دانه هر کدام را سر جای خودش ببندد هم میتواند شرایط را برای نوجوان سختتر کند.»
وی تأکید میکند:«باید دقت بکنیم که این جزئیات لباس، بچه را به دردسر نیندازد.»
*می توانیم جای خود را تغییر دهیم
تغییر مکان لباس پوشیدن از دیگر راهکارها برای کمک به کودکان است. پهلوان نشان در این باره میگوید:« می توان مکان لباس پوشیدن را تغییر داد. یعنی به طور مثال اگر کودک در اتاقی است که چشمش به لباس های مختلف می افتد و در حالی که لباس قرمز را پوشیده میگوید الان آن یکی لباسم را که سبز است میخواهم بپوشم و مواردی اینچنین، میتوانیم جای خود را تغییر بدهیم. برای بچه های کوچکتر میتوانیم به جای حالت ایستاده، آنها را روی زمین بخوابانیم و با بازی کردن و پرت کردن حواس به روش های مختلف مثل صحبت راجع به شخصیت کارتونی مورد علاقه شان لباس را تنشان کنیم.»
*با کندی حرکتی چه کنیم؟
از جمله مسائلی که بسیار زیاد باعث چالش بین والدین و فرزندان میشود، کند بودن بچههایی است که زیر سن مدرسه و یا پایه اول هستند. پهلوان نشان دراین مورد میگوید:«بچهها در این مقطع سنی در هر کاری مثل؛ آماده شدن، مشق نوشتن، جواب دادن به سؤال و... مقداری کندی حرکتی را دارند. وی در بیان راهکار برای این چالش نیز می گوید:« والدین باید در این موارد مثلاً نیم ساعت یا یک ساعت مانده به مدرسه رفتن، فرزندشان را از خواب بیدار کنند تا دست و صورتش را بشوید، لباس هایش را بپوشد و صبحانه بخورد.
*انتخاب با آرامش،پوشیدن با سرعت
روانشناس کودک و نوجوان با تأکید بر رعایت استقلال فرزندان میگوید:« تا قبل از لباس پوشیدن باید با آرامش پیش برویم و عجله جایز نیست اما از زمانی که شروع به پوشاندن لباس میکنیم، میشود کمی کار را تسریع کرد . به طور مثال هنگام پوشاندن آستین، پاچه شلوار و... میتوانیم زمان سنج بگذاریم و بگوییم «کی سریعتر حاضر میشه؟»یا برای فرزندمان جایزه در نظر بگیریم.
*انتخاب انحصاری به شرط و شروطی جایز است
گاه والدین لباسی برای فرزند خود میخرند که مثلا عکس خرس دارد. کودک میگوید من خرس دوست ندارم. دلم میخواهد روی لباسم عکس گربه باشد و یا شخصیت کارتونی خاصی مورد نظر اوست. همینطور در مورد رنگ و یا طرحی خاص. پهلوان نشان در این باره میگوید:« اشکالی ندارد ولی برای خرید لباس در دفعات بعد در نظر بگیریم که فرزندمان مثلا فلان رنگ را دارد، فلان مدل مثل خالخالی و راه راه را هم دارد و البته تازمانی اشکال ندارد که انتخاب انحصاری آسیبی را به آراستگی کودک وارد و یا خیلی حالت وسواس گونه پیدا نکند.» این روانشناس کودک و نوجوان معتقد است در فضای قبل از ۶ سال این رفتار خیلی طبیعی و جزء شاخصهای تحول است و میشود از آن گذر کرد ولی بالای این سنین مثلا اگر در ۷ _۸ سالگی، کودک فقط یک رنگ یا طرح خاص را میپوشد، میتواند غیر از اینکه مشکل پردازش حسی وجود داشته باشد مثلاً بحث بیش فعالی یا وسواسهای خاص هم مطرح شود. او میگوید:« حتی در بچههای اوتیسم، چون مقاومت به تغییر دارند اگر بخواهیم لباسی را با اینکه خیلی کهنه شدهاست از تنشان خارج کنیم، چالش هایی به دنبال خواهد داشت.»
* هر سنی سلایقی خاص خود دارد
پهلوان نشان به اهمیت توجه به نقش سن کودک و نوجوان در انتخاب لباس میگوید:« مثلاً تا قبل از ۵ سالگی بچهها بیشتر لباسهای گشاد و راحت را ترجیح میدهند ولی از ۵ سالگی به بعد علاقه به پوشیدن لباسهایی مثل لباس عروس و یا لباس شخصیتهای خاص خیلی زیاد دیده میشود.
*به بچه ها انتخابهای محدودتری بدهید
این جمله را زیاد از والدین میشنویم؛« زود باش! من دیرم شد.» روانشناس کودک و نوجوان میگوید:« گفتن این جمله به بچهها، خودش نتیجه عکس دارد. اگر برنامه ای از پیش تعیین شدهباشد کمک کننده است ولی در زمانهایی که برنامههای ناگهانی اتفاق میفتد، اگر ما مدام به فرزندمان بگوییم زود باش! او نمیداند از کجا شروع کند. برای همین در کمد را باز میکند و با عدم توانایی در تصمیم گیری آن را میبندد! چرا که دایره انتخاب او خیلی وسیع است. برای همین است که میگوییم به بچهها انتخابهای محدودتری بدهید.
*به اعتماد به نفس فرزندانمان ضربه نزنیم
گاه در نوجوانان مشاهده میشود که به هیچ وجه قدرت انتخاب ندارند و همیشه منتظر نظر دیگران هستند. پهلوان نشان درباره این افراد میگوید:« احتمالاً در دورههایی که باید اجازه انتخابگری به این بچه ها داده میشد این اتفاق نیفتاده و مادر بسیار خوش سلیقه و با انتخابهای خیلی خوب، اعتماد به نفس این کودک یا نوجوان را دچار چالش کردهاست. بنابراین چنین فردی نگران از پیامد انتخاب خودش است؛ اگر این چیزی که میپوشم خوب نباشد و بابت آن بازخورد های منفی بگیرم چه کار کنم؟ و...
*کمک کردن در صورت حفظ استقلال
در عین حفظ استقلال فرزندانمان نباید کمک کردن را از آنها دریغ کنیم. پهلوان نشان دراین باره می گوید:«ما، هم از طرفی میخواهیم بچه را به داشتن استقلال تشویق کنیم که خودش لباس بپوشد هم از طرف دیگر بگوییم من عجله دارم، حالا همین لباسی را که میگویم بپوش!»
وی در بیان راهکار می گوید:« والدین باید دایره انتخابی که وسیع است را محدودتر کنند مثلاً بگویند که این لباس قرمز را میخواهی بپوشی؟ و مواردی از این قبیل. همچنین تا یک جایی برای بچههایی که زیر ۶ سال هستند باید کمک کنیم؛ مثلا اگر جوراب ساق دارد تا مچ پا بالا بیاوریم و اجازه بدهیم بقیه اش را خودش بالا بکشد. البته برای بچهها ممکن است کمی سخت باشد مخصوصاً بچههایی که به جهتیابی مسلط نیستند و یا قدرت عضلاتشون کمتر است.»
*چرا بچه ها از لباس پوشیدن توسط والدین فراری میشوند؟
روانشناس کودک و نوجوان درباره اکراه کودکان از پوشیدن لباس توسط والدین میگوید:« ممکن است فشارهایی که والدین هنگام لباس پوشیدن به کودک خود وارد میکنند در اکراه آنها از لباس پوشاندن توسط پدر و مادر موثر باشد؛ مثلا بعضی از مادرها دست بچه را طوری میکشند یا مثلاً لباس را به نحوی تن او میکنند که به بینیاش گیر میکند.» او در ادمه و در راستای تحقق استقلال فرزندان میگوید:« خیلی وقتها میبینیم که بایدهای وسواسی والدین بسیار زیاد است و از فرزندانشان میخواهند در خانه هم آراستگی نه فقط به معنای نظافت و پوششی خاص را داشته باشند در حالیکه بچهها میتوانند انتخاب کنند که رنگ و یا مثلاً مدل خاصی را بپوشند یا برای راحتی در خانه لباسهای گشادتر و بزرگتر را انتخاب کنند.»
*حواسمان باشد! حرف والدین برای فرزندان حجت است
پهلوان نشان درباره واکنش های والدین میگوید:« بازخورد از سوی والدین خیلی مهم است. مثلاً در جایی بچه لباسی پوشیدهاست که ظاهر خوبی دارد ولی والدین به او میگویند اگر این را بپوشی مسخره ات میکنند یا فلان لباست را بپوشی خیلی قشنگتر است و کودک یا آن لباس را به طور انحصاری برای همیشه انتخاب میکند یا برای همیشه آن را کنار میگذارد.»
* چگونه برای انتخاب صحیح به فرزندانمان کمک کنیم؟
بچه ها نمیدانند و به این موضوع آگاه نیستند که چرا هر جا و مکانی لباس خاصی را میطلبد و گاه برای پوشیدن بعضی البسه نامناسب در جاهایی مثل مدرسه، مهمانی، پارک و تفرجگاه و... اصرار دارند. این کارشناس میگوید:«فرزندمان میگوید من این لباسم را دوست دارم، در این لباس احساس راحتی میکنم، اصلا با آن احساس قدرت دارم! گاهی یک لباس به او اعتماد به نفس میدهد.» پهلوان نشان در بیان راهکار برای این مسئله می گوید:«
در این موارد باید یک لیست از معرفی لباسها داشته باشیم. آن ها را دسته بندی کنیم. مثلاً یک سری از لباسها میتواند مناسب خانه باشد.یک سری برای مهمانی، مدرسه و... و هرکدام با ویژگی هایی مختص مکان مورد نظر. حالا باید از کودک بخواهیم درست انتخاب کند. در اینجا میتوانیم برای انتخاب صحیح تشویق و حتی جایزهای در نظر بگیریم.»
* وقتی بچه ها میخواهند شبیه جنس مخالفشان باشند
در پایان پهلوان نشان با اشاره به نوجوانانی که گرایش به پوشش جنس مخالف خود دارند میگوید:«گاهی دختری لباس پسرانه و یا برعکس، پسری لباس دخترانه میپوشد! این مسئله باید آسیب شناسایی شود. تا قبل از مثلاً ۷ سالگی خیلی وقت ها بچه ها کارتون هایی میبینند که شخصیت قهرمان آن ویژگیهای خارق العاده دارد. همانند سازی و همزادپنداری میکنند. یا دوستانی از جنسهای مختلف دارند که ویژگیهایی در آنها برایشان جذاب است و آنها را اقتباس می کنند. ولی اگر در دوره نوجوانی این مسئله دیده شود و علاوه بر لباس مثلاً دختر خانم علاقمند است موهایش هم پسرانه باشد، منش و رفتار پسرانه داشتهباشد ممکن است که یک گمگشتگی هویت باشد. یعنی هنوز به شکلی که باید و شاید، هویت نفس و جنسی اش را پیدا نکرده است. بعضی از موارد هم میتواند تمایلات دگرجنس خواهانه باشد که اینجا باید حتماً یک روانشناس و روانکاو موضوع را بررسی کند.»
بنابراین در امر لباس پوشیدن فرزندانمان، کمک به آنها در انتخابی مناسب، ضمن به رسمیت شناختن استقلال و رعایت اولویت هایی همچون آرامش و امنیت خاطر شان مواردی است که حتما باید مورد توجه و تأکید قرار بگیرد.
