سلامت یکی از با اهمیت‌ترین عوامل مؤثر بر بهره‌وری خانواده و جامعه محسوب شده و وجود مؤلفه سلامت در جوامع، نشان از توسعه‌یافتگی و پیشرفت هر کشور در بهداشت و سلامت افراد آن جامعه دارد و زنان نقش محوری در حفظ و ارتقای سلامت اعضای خانواده دارند و سلامت زنان، با توجه به جایگاه والای آن‌ها در شکل‌گیری فرهنگ، تربیت، سعادت، حفظ و ارتقای سلامت خانواده و جامعه، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد که تحت تأثیر حقوق اساسی آن‌ها در خانواده و اجتماع قرار می‌گیرد.
موضوع سلامت در تمام ابعاد آن اعم از سلامت جسمی، روانی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی باید مد نظر قرار گیرد و در حوزه زنان نیز این امر اهمیت بسزایی دارد و پرداختن به آن در جوامع امروزی امری ضروری است که متأسفانه کمتر به آن پرداخته شده است و با توجه به این موضوع و لزوم نگاه ویژه به آن با یک روان‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان به گفتوگو نشستیم.
نصرالله عرفانی در گفتوگو با خبرنگار ما با اشاره به نقش سلامت عمومی زنان بر سلامت خانواده اظهار کرد: طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی سلامت عبارت است از رفاه و آسایش کامل ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی و نه فقط فقدان بیماری یا معلولیت.
وی با بیان اینکه طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی افرادی که بیمار و یا معلول نیستند الزاماً به معنای سالم بودن تعریف نمی‌شود، گفت: علاوه بر نداشتن بیماری و معلولیت جسمی لازم است افراد در ابعاد چهارگانه جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی نیز احساس رفاه و آسایش داشته باشند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان بیان کرد: منظور رفاه جسمانی نداشتن بیماری خاص، ورزیده بودن تن و جسم و آمادگی برای انجام فعالیت‌های روزانه است.
عرفانی مقصود از سلامت روانی را به معنای دچار نبودن به استرس و فشار و به سر بردن فرد در آرامش دانست و افزود: در این بعد افراد باید به‌راحتی بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کرده، از مهارت‌های ارتباطی لازم برخوردار بوده و دیگران نیز در این ارتباط احساس امنیت و آرامش کنند؛ فرد نیز از خودپنداری مثبت برخوردار بوده، عزت نفس داشته و احساس توانمندی کند.
وی با بیان اینکه در سلامت اجتماعی نیز افراد باید توانایی برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران را داشته و بتوانند در جامعه ارتباط متقابل و مؤثری ایفا کنند، تصریح کرد: در بعد معنوی نیز انسان‌های سالم مبدأ و معادی برای زندگی خود قائل بوده، فلسفه‌ای برای حیات دارند و زندگی آن‌ها توأم با معنا بوده و احساس پوچی نمی‌کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان ادامه داد: هر یک از ابعاد مذکور اگر خدشه‌دار شود بر سلامت اعضای خانواده تأثیر بد گذاشته و هر یک از این ابعاد در حوزه سلامت اگر به قدر کافی و مطلوب باشد نه تنها مادر احساس سلامت کرده بلکه این حس یک محیط امن و آرام برای خانواده فراهم کرده و سایر اعضا نیز در رفاه و آسایش به سر برده و با الگوگیری از شخصیت مادر، سطح سلامت آن‌ها نیز ارتقا می‌یابد.
عرفانی با بیان اینکه اگر هر یک از اعضای خانواده در ابعاد برشمرده چهارگانه به ویژه از لحاظ روانی، اجتماعی و معنوی ضعیف باشند بر ارتباط مادر با هریک از اعضا تأثیر سود داشته و روابط را تیره می‌کند، خاطرنشان کرد: با توجه به این امر مادر به‌عنوان یک الگوی شخصیتی می‌تواند مورد همانندسازی و الگوگیری سایر اعضای خانواده قرار گیرد و یک شخصیت معیوب را در بین اعضا به ویژه فرزندان ایجاد کند.
وی یادآور شد: مادران با توجه به سطح سلامت خود ابتدا خود از سلامت خوبی برخوردار شده، ثانیاً محیط خانواده را آرام و با حوصله اداره کرده و الگوی مناسبی برای شکل‌گیری شخصیت فرزندان خواهند شد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان اظهار کرد: سلامت در خانواده با یک نگاه سیستمی یک پدیده تک متغیری نیست و به عوامل متعددی به‌ویژه ارتباطات درون و برون خانوادگی بستگی دارد؛ اگر می‌خواهیم خانواده سالمی داشته باشیم باید روابط هر یک از اعضا با دیگر اعضا سالم باشد.
عرفانی با تأکید بر اینکه در این حوزه ارتباطی نقش والدین به‌ویژه پدر و مادر و به‌طور خاص مادر به‌عنوان محور و کانون عاطفه و محبت خانواده بسیار برجسته خواهد بود، گفت: هرگونه تیرگی روابط، ضعف مهارت‌های ارتباطی و یا برخورد با توجه به جنبه‌های ناسالم شخصیتی می‌تواند ارتباط درون خانوادگی بین اعضا را به هم بریزد به گونه‌ای که افراد در خانواده احساس امنیت و آسایش نکنند.
وی با تأکید بر اینکه روابط اعضای خانواده در سطح خارج از خانواده در ارتباطات اجتماعی می‌تواند استرس‌هایی را به دیگران منتقل کرده و یا تحت تأثیر استرس‌های برون خانواده قرار گرفته و محیط خانواده را ناامن کند، بیان کرد: اگر خانواده سالم باشد روابط درون خانوادگی به سلامت و آرامش برقرار شده و از توانایی‌های لازم برای مقابله با استرس‌ها برخوردار خواهند بود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان افزود: نهادهای ذی‌ربط در بحث سلامت افراد توجه جدی داشته، برنامه‌هایی را به اجرا گذاشته و اهدافی را در جهت ارتقای سلامت افراد دنبال می‌کنند اما این کوشش‌ها کافی نبوده و نیازمند یک جریان‌سازی عظیم برای توجه به سطح سلامت عمومی اعضای جامعه و زنان و به‌ویژه مادران است.
عرفانی با بیان اینکه در تعریف سازمان بهداشت جهانی بعد چهارم بعد معنوی اخیراً افزوده شده و در گذشته به آن توجهی نمی‌شد، تصریح کرد: این بعد از جایگاه ویژه‌ای در تأمین سلامت روانی افراد برخوردار است که باید مورد توجه مسئولان امر قرار گیرد.
وی با تأکید بر اینکه سلامتی نقطه‌ای نیست که با حرکت به آن دست یافته و سپس تلاش‌ها را تعطیل کرد، ادامه داد: سلامتی همراه با کمال معنا می‌شود بنابراین از هر نقطه‌ای در جهت سلامتی حرکت کرده و آن را ارتقا ببخشیم، همواره یک فاصله برای دست‌یابی به کمال خواهد بود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور همدان خاطرنشان کرد: هر کوششی برای ارتقای سطح سلامتی، انسان را در جهت سلامتی سوق می‌دهد و مهم حرکت تکاملی است؛ معمولاً دست یافتن به نقطه 100 درصد سلامتی ممکن نیست چراکه ایجاد سکون کرده و موجب رخوت خواهد شد.
عرفانی در پایان اظهار کرد: تلاش انسان در راستای دست‌یابی به سلامتی و ارتقای سطح سلامت همواره با کمال خود حائز اهمیت و رشد دهنده است.
ارتقا و توسعه سلامت زنان در ابعاد جسمی، روانی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی در دوره‌های مختلف زندگی، پیشگیری از بیماری‌ها و کاهش خطرات زایل‌کننده سلامت زنان با اهداف اختصاصی همچون تقویت سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای ارتقای سلامت زنان، توجه به نیازهای بهداشتی، آموزشی و درمانی زنان، افزایش آگاهی جامعه و خانواده از دانش و نیازهای سلامت زنان، افزایش دسترسی زنان به اطلاعات به‌ویژه از طریق رسانه ملی و اصلاح و رفع موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دنبال می‌شود.
نخستین شرط داشتن جامعه‌ای سالم و پویا، سلامت، پایداری و تحکیم خانواده بوده و زنان، تضمین‌کننده سلامت و تحکیم خانواده هستند و از آن جایی که زنان به‌عنوان یک مربی در نهاد خانواده، نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت و برنامه‌ریزی سلامت و پویایی خانواده، رشد و کمال افراد و در نتیجه سلامت و سعادت جامعه دارند باید این قشر که تقریباً نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند از لحاظ جسمی، روحی و روانی، عاطفی، اجتماعی و معنوی در سلامت باشد.
زنان محور و مدیر سلامت خانواده و یار و همکار ارائه‌دهندگان خدمات در سیستم سلامت هستند و بخش مهمی از فعالیت‌های مربوط به خودمراقبتی و مراقبت در منزل بر عهده آن‌هاست؛ به‌طور معمول مدیریت و برنامه‌ریزی سلامت خانواده از واکسیناسیون کودکان گرفته تا تغذیه نوجوانان و کاستن از استرس‌های بزرگ‌ترها و ارائه خدمات به سالمندان را زنان بر عهده دارند و از طرف دیگر، آثار نامطلوب بیماری و مرگ‌ومیر مادر بر سلامت اعضای خانواده، غیر قابل چشم‌پوشی است.
زنان به‌عنوان مادر در خانواده‌محور سلامت خانواده بوده و مرگ‌ومیر، ناتوانی و رفتارهای آن‌ها تمام ابعاد سلامت خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد و گام برداشتن در راه ارتقای سلامت زنان جامعه و کاهش بیماری‌های مربوطه وظیفه یکایک پرسنل بهداشتی و مسئولان مربوطه در سطوح مختلف است.
