در دنیای امروز، نقش زنان در توسعه اقتصادی و علمی جوامع بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. در ایران نیز، زنان به‌عنوان نیمی از سرمایه انسانی، سهم قابل‌توجهی در پیشرفت‌های علمی، فناوری و اقتصادی دارند. شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌عنوان یکی از موتورهای محرکه اقتصاد دانش‌محور، بستری مناسب برای فعالیت زنان ایرانی فراهم کرده‌اند تا توانمندی‌های خود را در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری به نمایش بگذارند. این مقاله به بررسی جایگاه زنان ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان، نقش آن‌ها در توسعه این شرکت‌ها، چالش‌ها و فرصت‌ها می‌پردازد.شرکت‌های دانش‌بنیان، بنگاه‌هایی اقتصادی‌اند که اساس فعالیت آن‌ها تولید و توسعه دانش و فناوری است. این شرکت‌ها در ایران با هدف حمایت از نخبگان، گسترش اقتصاد دانش‌بنیان و افزایش اشتغالزایی ایجاد شده‌اند. زنان ایرانی با ورود به این عرصه، توانسته‌اند نقش مؤثری در گسترش نوآوری و فناوری ایفا کنند.
نقش زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان
۱. رهبری و مدیریت شرکت‌های دانش‌بنیان
در سال‌های اخیر، شاهد افزایش تعداد زنان در نقش‌های مدیریتی و رهبری شرکت‌های دانش‌بنیان بوده‌ایم. زنان ایرانی در حوزه‌هایی مانند فناوری اطلاعات، زیست‌فناوری، نانو، و صنایع خلاق به مدیریت شرکت‌های موفق دانش‌بنیان پرداخته‌اند و توانسته‌اند نمونه‌های موفقی از کارآفرینی دانش‌بنیان ارائه دهند.
۲. تحقیق و توسعه
یکی از اصلی‌ترین بخش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، تحقیق و توسعه (R&D) است. زنان با تخصص‌های متنوع در حوزه‌هایی نظیر مهندسی، علوم پایه، پزشکی و علوم انسانی، نقشی کلیدی در توسعه فناوری‌های نوین ایفا می‌کنند. حضور زنان محقق در این شرکت‌ها به‌طور مستقیم به افزایش نوآوری و بهره‌وری منجر شده است.
۳. ایجاد شبکه‌های اجتماعی و علمی
زنان ایرانی توانسته‌اند با ایجاد شبکه‌های اجتماعی و علمی، نقش مؤثری در تبادل دانش و انتقال فناوری داشته باشند. این شبکه‌ها به رشد سریع‌تر شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کرده و فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های بین‌المللی فراهم کرده‌اند.
چالش‌های پیش‌روی زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان
۱. موانع فرهنگی و اجتماعی
یکی از موانع اصلی، باورهای سنتی و کلیشه‌های جنسیتی است که گاه مانع از حضور گسترده زنان در عرصه‌های مدیریتی و علمی می‌شود.
۲. دسترسی محدود به منابع مالی
زنان کارآفرین دانش‌بنیان نسبت به مردان، با چالش‌های بیشتری در جذب سرمایه‌گذاری و دسترسی به منابع مالی مواجه هستند. علاوه بر این زنان شاغل در شرکت‌های دانش‌بنیان اغلب با فشارهای چندگانه‌ای مانند مدیریت زندگی خانوادگی و تعهدات حرفه‌ای روبرو هستند که می‌تواند بر عملکرد و پیشرفت آن‌ها تأثیر بگذارد.
فرصت‌ها برای زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان
۱. سیاست‌های حمایتی دولت
برنامه‌هایی مانند تخصیص تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و حمایت از کارآفرینی زنان از جمله سیاست‌های دولت ایران برای تقویت حضور زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان است.
۲. رشد فناوری‌های نوین
ظهور فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی، بلاک‌چین، و اینترنت اشیا فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای زنان ایرانی در حوزه دانش‌بنیان فراهم کرده است.
۳. افزایش تحصیلات عالی در زنان
با رشد تعداد زنان دانش‌آموخته در رشته‌های مهندسی و علوم پایه، زمینه برای ورود بیشتر آن‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان مهیا شده است. اگر بخواهم آماری در زمینه حضور بانوان در حوزه‌های علم و دانش بیان کنم باید بگویم که حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد دانشجویان حاضر در کلاس‌های دانشگاهی را خانم‌ها شامل می‌شوند و در زمینه تعداد اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها نیز آماری از حضور بانوان در این حوزه پیش از انقلاب اسلامی ندارم اما می‌دانم که تعداد اعضای هیأت علمی خانم در آن زمان بسیار کم بود اما در حال حاضر حدود ۲۸ درصد اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.
دستاوردهای زنان ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان
۱. موفقیت‌های ملی و بین‌المللی
زنان ایرانی توانسته‌اند در سطح ملی و بین‌المللی با توسعه محصولات دانش‌بنیان، ثبت اختراعات و مشارکت در پروژه‌های بزرگ علمی خوش بدرخشند. فعالیت ۹۴۰ شرکت دانش بیان با مدیرعاملی بانوان و مشارکت زنان در هیئت مدیره بیش از ۲۷۰۰ شرکت دانش بیان همچنین فعالیت ۳۰۳ شرکت خلاق بانوان در کشور و حمایت از صدها طرح مرتبط و با حوزه فناوری و فضای مجازی بیانگر مشارکت حداکثری زنان در توسعه فناوری‌های نوین است.
۲. افزایش اشتغالزایی
حضور زنان در شرکت‌های دانش‌بنیان نه‌تنها به پیشرفت این شرکت‌ها کمک کرده، بلکه موجب افزایش اشتغالزایی برای زنان دیگر نیز شده است.
زنان ایرانی با ورود به شرکت‌های دانش‌بنیان، نه‌تنها در توسعه اقتصادی و علمی کشور نقش‌آفرینی می‌کنند، بلکه الگویی برای نسل‌های آینده ارائه می‌دهند. با رفع موانع موجود و ایجاد فرصت‌های برابر، می‌توان انتظار داشت که سهم زنان در این حوزه‌ها بیش‌ازپیش افزایش یابد و ایران در عرصه دانش‌بنیان به جایگاهی برجسته‌تر دست یابد.درحالی‌که به‌طور متوسط در دنیا، درصد زنان مخترع در پرونده‌های ثبت اختراع حدود ۱۴ درصد است و در کشورهای پیشرو هم این رقم به ۱۸ درصد نمی‌رسد، این نسبت در ایران (جامعه آماری کانون پتنت) ۲۴ درصد است.نتایج این بررسی که روی بیش از ۲ هزار پرونده موجود انجام شد نشان داد که نسبت زنان مخترع در ایران (جامعه آماری کانون پتنت) نسبت به متوسط جهانی، رقمی بالاتر است. نسبت زنان مخترع به مردان مخترع در ایران (جامعه آماری کانون پتنت) حدود ۲۴ درصد است. به عبارتی دیگر، در برابر هر ۴ مرد مخترع یک زن مخترع فعال است که در مقایسه با نسبت جهانی ۶ به ۱ رقمی قابل‌ملاحظه است.
