اعتماد اجتماعی به معنای قبول، اطمینان و باور داشتن و واگذاری کار به دیگری است که نقش برجسته ای در روابط بین فردی ایفا می کند؛ به این معنا که وقتی از خانه خارج می شویم باید به راننده اتوبوسی که نمی شناسیم اعتماد داشته باشیم یا به کیفیت جنس و فروشنده اینترنتی که نه او را می بینیم و نه می شناسیم اما از او خرید می کنیم اعتماد داشته باشیم یا به بانکی که پول خود را در آنجا گذاشته ایم اعتماد داشته باشیم و بسیار موارد دیگر.
در روابط اجتماعی و سطح کلان هم داشتن اعتماد یعنی به دولت و ساختارهای کلان سیاسی و اجتماعی و اقتصادی که بخشی از حقوق و وظایف خود را به آنها سپرده ایم تا به جای ما تصمیم بگیرند و عمل کنند و مراقب امروز و آینده ما باشند، باور و اعتماد داشته باشیم.
متاسفانه بر اساس مطالعات و تحقیقات صورت گرفته از جانب برخی پژوهشگران و محققان و همچنین مشاهدات عینی، در میان گفتمان اقشار مختلف مردم می بینیم و می شنویم، چند صباحی است اعتماد اجتماعی در زندگی ایرانیان کمرنگ شده است.
یک جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در گفت وگو با خبرنگار حوزه زنان و خانواده ایرنا، دلیل اصلی این رخداد را تغییر شکل زندگی از سنتی به مدرن و از بین رفتن روابط چهره به چهره میان افراد عنوان می کند و می گوید: گسترش استفاده از اینترنت و فضای مجازی در ابعادی بزرگتر از فضای واقعی و همچنین انتشار اخباری فیک و نادرست در آن، بر کاهش اعتماد اجتماعی بین فردی و مردم و دولت افزوده است.
اوج گیری فردگرایی حکایت از نبود اعتماد اجتماعی می دهد
شهلا کاظمی پور با یادآوری اینکه کاهش یا افزایش میزان اعتماد اجتماعی عمدتا به عملکرد مسوولان و دولتمردان بازمی گردد که دایره آن به تعاملات اجتماعی افراد نسبت به همدیگر هم کشیده می شود، خاطرنشان می کند: یکی دیگر از مواردی که باعث کاهش اعتماد اجتماعی می شود، تغییر معیارهای فرهنگی و اخلاق مداری است به این معنا که هر چه اخلاق در جامعه قوی تر باشد سطح اعتماد اجتماعی بالاتر است و هر چه بی اخلاقی بیشتر و افراد نسبت به مسایل اخلاقی پایبند نباشند اعتماد کاهش و فردگرایی افزایش می یابد.
وی توضیح می دهد: در گذشته جمع گرایی رواج داشت، افراد به خاطر همدیگر از مسایل گذشت می کردند و در خدمت همدیگر بودند اما هر چه زمان بیشتر گذشت و اجتماعات گسترده تر و روابط چهره به چهره کمتر شد افراد نسبت به هم بیگانه و در نتیجه آشنایی کمتری شکل گرفت.
کاظمی پور یادآور می شود: به همین دلیل عام گرایی و جمع گرایی تضعیف و سوق به سمت فردگرایی اوج گرفت. البته این نکته شایان ذکر است که همواره فردگرایی دلالت بر کاهش اعتماد اجتماعی نیست چنانچه در کشورهای غربی شاهد فردگرایی هستیم اما اعتماد هم وجود دارد چرا که اخلاق اجتماعی تضعیف نشده چه بسا تقویت هم شده است.
به گفته این جامعه شناس، وقتی عنوان می شود فرهنگ جامعه تضعیف شده یعنی اخلاق اجتماعی کمرنگ شده است. نشانه های این امر را می توان در از زیر کار در رفتن افراد یا بی اهمیتی نسبت به مشکلات همنوع یا اشاعه فرهنگ حفظ کلاه خود دید.
راهکار بازگشت اعتماد اجتماعی چیست؟
کاظمی پور درباره راهکار بازگشت اعتماد اجتماعی اینگونه توضیح می دهد: باید مسایل فرهنگی که به مرور تضعیف شده است تقویت شود آن هم نه با دیکته کردن و نسخه نوشتن بلکه با عملگرایی که مسوولان باید از رفتارهای خود شروع کنند و مادیگرایی را کنار و اختلاس ها را کاهش دهند چرا که همین مسایل باعث شده اعتماد مردم به مسولان کم شود.
وی ادامه می دهد: ضمن اینکه این وضعیت به لایه های زیرین جامعه هم کشیده می شود؛ بنابراین باید رفتارهای اخلاقی که در قرآن بر آن تاکید شده است را در سطح مسوولان ببینیم و هنگامی که گفتار و کردارشان یکسان شد می توان توقع بازگشت اعتماد اجتماعی را داشت.
کاظمی پور، با تاکید بر اینکه نقش رسانه ها و فضای مجازی در این زمینه بسیار برجسته است، می گوید: بازنشر اخبار گفته های مسوولان در رسانه ها، خود یکی از عوامل افزایش یا کاهش اعتماد اجتماعی است البته گاه شیطنت هایی هم از سوی معاندان می شود که نیاز به آموزش سواد رسانه ای دارد تا هر آنچه دیده می شود پذیرفته نشود.
