دغدغه بسیاری از خانواده‌ها در ایام ماه محرم این است که چگونه می‌توانند با فرزندان و کودکانشان در مجالس شرکت کرده تا فرزندشان با مکتب حسینی آشنا شده و خاطره خوبی از این مجالس برای آنها ماندگار شود.
عده‌ای معتقدند مجلس عزا جای بچه‌ها نیست چون سرو صدای آنها باعث برهم خوردن نظم عزاداری می‌شود. فراموش نکنیم کودکان از همین روضه و هیئت‌ها، پیام عاشورا و مبانی اعتقادی خود را دریافت کرده و در بزرگسالی عکس‌العمل مثبت به این مفاهیم نشان می‌دهند.
نبردن کودک در هیئات به بهانه شلوغ کردن آنها در حقیقت پاک کردن صورت مسأله است. مهم این است که برای حضور کودکان برنامه‌ریزی کنیم و بیاندیشیم که چگونه می‌توان بچه‌ها هم از روضه بهره ببرند و هم مجلس را به هم نریزند. یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد این است که با کمک مسئولین هیئت و همکاری خود مادرها مکانی را برای سرگرم کردن و آموزش بچه‌ها در نظر بگیریم. در ادامه به راهکارهایی که سمیه مهدوی، کارشناس تربیتی و مربی کودک پیشنهاد داده، می‌پردازیم.
برای بچه‌ها قصه بگویید و سکانس‌هایی از زندگی قهرمان‌های کربلا را به تناسب گروه سنی برای آنها تعریف کنید. نشر نیستان پیشنهادات خوبی برای کودکان و نوجوانان دارد. کتاب «فصل خوب پیوستن، نوشته سید مهدی شجاعی» داستان حضرت مسلم است که می‌توانید از آن استفاده کنید
حضور بچه‌ها را در هیئت‌ها جدی بگیرید
هر رفتاری در ذهن بچه‌ها همچون حک کردن نقشی بر روی سنگ بوده و برای همیشه ماندگار است. فضای هیئت سرشار از انرژی مثبت است و صرف حضور کودکان در محافل مذهبی و هیئت‌ها برای آنها بسیار مفید خواهد بود. توجه داشته باشیم که این هیئت در چه مکان و محلی قرار دارد و خانواده‌ها به لحاظ اجتماعی، طرز فکر، فرهنگ و اعتقادات مذهبی در چه سطحی هستند.
اگر امکاناتتان زیاد است و چند نفری همت کرده‌اید تا کودکان را در هیئت سرگرم کنید بد نیست بدانید هر 10 تا 12 بچه باید یک مربی داشته باشند و بچه‌ها بر اساس رنج سنی و نه بر اساس جنسیت تفکیک شوند؛ یک مربی برای گروه سنی زیر 5 سال و یک مربی برای گروه سنی 5 تا 7 سال.
مربی باید حواسش باشد که ظرفیت ذهنی هر کودک در هر سنی چقدر بوده و به چه میزان و با چه ابزار و کیفیتی باید به او اطلاعات داده شود. درکی که یک بچه سه ساله از محرم دارد با درک یک کودک 5 ساله متفاوت بوده و بچه‌ها در سنین مختلف و حتی در یک سن هم درک مشابهی از یک موضوع ندارند.
نباید به بچه‌های زیر هفت سال بگوییم که الان محرم است، همه ناراحت هستند، تو هم باید بنشینی و ناراحت باشی. این حرف‌ها حزن ایجاد می‌کند و حزن نه تنها تأثیر وضعی مثبت ندارد، بلکه تأثیر منفی در بچه‌ها ایجاد می‌کند.در ابتدا باید حس خوب و حب اهل‌بیت را در بچه‌ها ایجاد کرد و بعداً به مرور در مورد حزن و مظلومیتشان صحبت کنیم. با این کار حس خوب در آنها نهادینه شده و بعداً هم که بزرگ می‌شود، محرم را دوست دارد و برای پیدا کردن حال خوبی که در کودکی تجربه کرده است، به هیئت خواهد آمد.
راهکارهایی برای ایجاد حس خوب
- از بچه ها در دسته‌های عزاداری عكس یادگاری بگیرید تا خاطرات خوب آنها ثبت شود.
- تلاش کنید در مدتی که هیئت هستید بچه‌ها از موبایل و تبلت دور باشند و نخواهید با دادن موبایل تبلت به کودکان آنها را سرگرم کنید.
- اگر هیئتی که می‌روید جایی برای نگهداری از کودکان ندارد، با دوستان و بستگانتان که مثل شما بچه کوچک دارند هماهنگ باشید و چند نفری هیئت بروید.
- یک زیرانداز بزرگ همراه داشته باشید تا قسمتی از مجلس پهن کرده و بچه‌ها را روی آن دور هم جمع کنید تا با خوراکی و درست کردن کاردستی سرگرم شوند. اگر هیئت به اندازه کافی بزرگ است در گوشه‌ای که خلوت است بنشینید تا سر و صدای بچه‌ها باعث تذکر از سمت مردم نشود.
- یک پرچم و نوشته‌ای همراه داشته باشید تا در قسمتی که بچه‌ها جمع هستند بزنید. با این کار مادران و بچه‌های دیگر خبردار می‌شوند که می‌توانند به شما ملحق شوند و کودکان در کنار هم لحظات خوبی را داشته باشند.
- در انتخاب خوراکی برای بچه‌ها توجه ویژه داشته باشید. خوراکی‌هایی مثل چیپش و تخمه که سر و صدا دارد را نخرید. به جای آن قطعات میوه و تنقلات مفید با خودتان ببرید. آب خوردن و لیوان همراه داشته باشید تا اگر کودک دیگری هم نیاز به آب داشت بتوانید به او هم بدهید.
- اسباب بازی‌های بدون صدا و خطر، چند دفتر، مدادرنگی و خمیربازی در سرگرم کردن بچه‌ها مؤثر است. دادن الگوهای کاردستی به بچه‌ها مثل چگونگی ساخت شمع‌های کاغذی یا درست کردن جاشمعی با رنگ‌کردن قسمت انتهایی بطری‌های نوشابه می‌تواند در ایجاد حس خوب برای بچه‌ها کارساز باشد.
- برای بچه‌های 2 تا 4 سال کار با رنگ و نقاشی کردن جذابیت ویژه‌ای دارد. می‌توان نقاشی‌هایی با محوریت محرم تهیه کرد تا بچه‌ها آنها را رنگ‌آمیزی کنند.
- برای بچه‌ها قصه بگویید و سکانس‌هایی از زندگی قهرمان‌های کربلا را به تناسب گروه سنی برای آنها تعریف کنید. نشر نیستان پیشنهادات خوبی برای کودکان و نوجوانان دارد. کتاب «فصل خوب پیوستن، نوشته سید مهدی شجاعی» داستان حضرت مسلم است که می‌توانید از آن استفاده کنید.
- در بیان داستان بر یک فضیلت و اخلاق دست یافتنی تأکید داشته باشد و از هرگونه اغراق‌های دست نیافتنی خودداری شود.
- درباره نحوه و جزییات شهادت شخصیت‌ها چیزی نگویید.
- به بچه‌ها اجازه سؤال دهید و با پاسخ به آنها داستان را پیش ببرید.
انجام کارها توسط کودکان
اگر از بانیان هیئت هستید می‌توانید با دادن مسئولیت‌هایی به کودکان و نوجوانان آنها را به هیئت علاقه‌مند کنید.
- ایجاد احساس مسئولیت و اعتماد به نفس برای بچه‌های بالای هفت سال با شرکت دادن آنها در برنامه‌ها ایجاد می‌شود. مثلاً شب قبل از نذری دادن، وسایل نذری مثل برنج و لوبیا و عدس و سبزی و... را با نظارت بزرگترها به بچه‌ها بدهید تا پاک کنند و مادرها هم به عزاداری بپردازند.
- بچه‌های بالای هفت سال را در پخت نذری هم شریک کنید؛ بدین‌ترتیب که با تهیه سبزی و ملزومات آش مثل نخود و لوبیا از بچه‌ها بخواهید که آنها را در دیگ بریزند، آش را هم بزنند و وقتی غذا آماده شد، بگویید شما برای امام حسین(ع) آش نذری درست کردید.
- مسئولیت‌هایی مثل جمع کردن استکان‌ها، مرتب کردن قرآن‌ها و شستن ظرف‌ها را به کودکان و نوجوانان بسپارید. در این موقعیت، احتمال اینکه بچه‌ها بازخوردهای خوبی از افراد دریافت کنند زیاد است و این امر اعتماد به نفس آنها را بالا برده و حس خوب همکاری و مفید بودن به آنها می‌دهد.
- تزیین حلوا و شله زرد، نذری دادن به بچه‌ها براساس نام شهید هر روز را می‌توان از دیگر راه‌های ایجاد شوق در کودکان معرفی کرد.
* زهرا اجلال گودرزی
