مراقبت‌های پیش از بارداری و دوران بارداری نقش اساسی در سلامت مادر و جنین دارد و بررسی‌های پزشکی، تغذیه مناسب، کنترل استرس و انجام فعالیت‌های بدنی ملایم، به کاهش عوارض احتمالی و تضمین رشد سالم جنین کمک می‌کند و رعایت این مراقبت‌ها موجب تجربه‌ای ایمن و رضایت‌بخش از بارداری خواهد شد.
مراقبت‌های پیش از بارداری و دوران بارداری یکی از ارکان حیاتی در تضمین سلامت مادر و جنین محسوب می‌شود و این مراقبت‌ها نه‌تنها احتمال وقوع عوارض مرتبط با بارداری را کاهش می‌دهند، بلکه زمینه‌ای را برای رشد و تکامل مطلوب جنین فراهم می‌کند، بارداری یک فرایند پیچیده و حساس و نیازمند توجه به وضعیت جسمی، روانی و سبک زندگی مادر است و آگاهی نسبت به عوامل مؤثر بر سلامت بارداری و پیروی از توصیه‌های علمی و پزشکی می‌تواند از مشکلات بسیاری جلوگیری کند و تجربه‌ای ایمن و رضایت‌بخش را برای مادر رقم بزند، از این رو لازم است تا مراقبت‌های لازم از ماه‌ها پیش از بارداری آغاز شود و تا پایان دوران بارداری به‌طور مستمر ادامه یابد.
دوران پیش از بارداری فرصتی است تا مادر وضعیت سلامت خود را به صورت دقیق بررسی و آمادگی لازم را برای یک بارداری سالم کسب کند، این دوره شامل ارزیابی‌های پزشکی، اصلاح سبک زندگی و آمادگی‌های تغذیه‌ای است؛ به عنوان مثال، بررسی وجود بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا و مشکلات تیروئیدی نقش مهمی در پیشگیری از عوارض بارداری دارد و تنظیم وزن و شاخص توده بدنی قبل از بارداری به مادر کمک می‌کند تا از مشکلاتی مانند دیابت بارداری و فشار خون بالا در طول دوران بارداری جلوگیری کند و علاوه بر این، ترک عادات ناسالم مانند مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر، بهبود کیفیت خواب و مدیریت استرس از جمله اقداماتی است که می‌تواند بر سلامت مادر و روند بارداری تأثیر بسزایی داشته باشند.
سلامت جنین به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر وضعیت جسمانی و روانی مادر قرار دارد و در این راستا، تأمین نیازهای تغذیه‌ای قبل از بارداری از جمله مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی، نقش مهمی در شکل‌گیری صحیح اندام‌های حیاتی جنین دارد و به‌طور ویژه، مصرف اسید فولیک پیش از بارداری و در ماه‌های نخست بارداری به پیشگیری از نقص‌های مادرزادی نظیر اسپینا بیفیدا کمک می‌کند؛ علاوه بر این، بررسی سلامت ژنتیکی والدین و انجام آزمایش‌های مرتبط، می‌تواند به شناسایی بیماری‌های ارثی احتمالی کمک کند و از سوی دیگر، کنترل استرس مادر و بهبود شرایط روحی پیش از بارداری می‌تواند بر ترشح هورمون‌های لازم برای رشد سالم جنین تأثیر بگذارد و خطر بروز مشکلاتی نظیر زایمان زودرس را کاهش دهد.
در دوران بارداری، بدن مادر تحت تغییرات گسترده‌ای قرار می‌گیرد و نیاز به مراقبت‌های ویژه دارد و پیگیری‌های پزشکی منظم شامل انجام آزمایش‌های غربالگری، بررسی وضعیت رشد جنین و کنترل فشار خون به کاهش عوارض بارداری کمک می‌کند و یکی از مهم‌ترین نکات در دوران بارداری، مدیریت تغذیه است، چراکه نیاز بدن به بعضی مواد مغذی مانند آهن، کلسیم و پروتئین افزایش می‌یابد و کمبود این مواد می‌تواند به مشکلاتی همچون کم‌خونی مادر و اختلال در رشد جنین منجر شود، همچنین رعایت سبک زندگی سالم، از جمله داشتن خواب کافی، انجام فعالیت‌های بدنی مناسب و پرهیز از مواد محرک و مضر، به کاهش خستگی و افزایش انرژی مادر در دوران بارداری کمک می‌کند.
تدوین منشور کرامت مادری برای مادران باردار و مادران دارای فرزند زیر ۲ سال / لزوم نهادینه شدن فرهنگ مراقبت از مادران بارداری در جامعه
مرجان مشکوتی، مدیر گروه سلامت خانواده و جمعیت مرکز بهداشت استان اصفهان با بیان اینکه لغت مادر، لغتی بسیار وزین است و مادران نقش اساسی در جوانی جمعیت ایفا می‌کنند، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از اولویت‌هایی که در نظام سلامت دیده شده است، کرامت مادران باردار است و کرامت مادران باردار نه تنها باید در نظام سلامت مورد توجه باشد، بلکه تمام افراد جامعه باید به این موضوع توجه داشته باشند.
وی با بیان اینکه مراقبت از مادران دارای فرزند زیر دو سال نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، می‌افزاید: منشور کرامت مادری برای مادران باردار و مادران دارای کودک زیر دو سال تدوین شده است و برقراری ارتباط مؤثر با این گروه از مادران جزو اولویت‌های نظام سلامت است و ارائه خدمات مورد نیاز به آنها در اولویت قرار می‌گیرد.
مدیر گروه سلامت خانواده و جمعیت مرکز بهداشت استان اصفهان با بیان اینکه برقراری ارتباط مؤثر با مادران باردار و مادران دارای فرزند زیر دو سال از اهمیت بالایی برخوردار و در دستور کار قرار گرفته است، تصریح می‌کند: خدمات مورد نیاز این گروه باید در اولویت قرار گیرد تا شاهد سلامت هرچه بیشتر مادران باردار و مادران دارای فرزند زیر دو سال باشیم و فرهنگ مراقبت از آنها در تمام جامعه نهادینه شود.
مشکوتی با بیان اینکه هر فردی که تصمیم به بارداری می‌گیرد، برای دریافت مشاوره پیش از بارداری و مراقبت‌های مربوط به پیش از بارداری باید به نزدیک‌ترین واحد بهداشتی مراجعه کند، ادامه می‌دهد: واحدهای بهداشتی شامل خانه‌های بهداشت، خانه‌های سلامت و پایگاه‌های جامع سلامت در تمام شهرهای استان فعال است.
وی با بیان اینکه بهورزان، ماماها، پزشکان و مراقبان سلامت در واحدهای بهداشتی آماده ارائه خدمت هستند، می‌گوید: باید توجه داشت که مراقبت از یک مادر باردار، از دوران پیش از بارداری آغاز می‌شود و تا پایان بارداری ادامه خواهد داشت و برای مادران باردار، ۹ مورد مراقبت بارداری به صورت رایگان ارائه می‌شود.
مدیر گروه سلامت خانواده و جمعیت مرکز بهداشت استان اصفهان با بیان اینکه ماماها، بهورزان و پزشکان واحدهای بهداشتی، مراقبت‌های مورد نیاز مادر باردار در هفته‌های مختلف بارداری را ارائه می‌دهند و سه نوبت مراقبت پس از زایمان نیز وجود دارد، اضافه می‌کند: مراقبت از مادر و جنین و انجام آزمایشات و تصویربرداری‌های مورد نیاز به منظور حفظ سلامت مادر و جنین انجام و در صورت نیاز، مادر به پزشکان یا متخصصان ارجاع می‌شود.
سن؛ نخستین و مهم‌ترین عامل تأثیرگذار برای بارداری موفق / بروز خطر سقط جنین و ناهنجاری‌ها و مشکلات کروموزومی جنین با بارداری در سنین بالا
هتاو قاسمی تهرانی، متخصص زنان، فلوشیپ ناباروری IVF و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با بیان اینکه از لحاظ علمی، بارداری برای زنان فواید متعددی دارد و در صورتی که یک زن پیش از ۳۵ سالگی بارداری را تجربه کند، خطر ابتلای او به سرطان سینه کم می‌شود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نخستین موضوعی که باید برای داشتن بارداری موفق مد نظر قرار گیرد، سن مناسب است.
وی با بیان اینکه سن مناسب برای بارداری، ۱۸ تا ۲۴ سالگی به شمار می‌رود و افراد نباید بارداری را تا حد امکان به تعویق بیندازند، می‌افزاید: سن زنان تأثیر بسزایی بر باروری و سلامت باروری آنها دارد و افزایش سن می‌تواند سلول‌های تولید مثل را تحت تأثیر قرار دهد و همین موضوع می‌تواند منجر به بروز مشکل در روند بارداری شود.
متخصص زنان، فلوشیپ ناباروری IVF و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با بیان اینکه در صورتی که سن مادر برای بارداری زیاد باشد، خطر سقط جنین و ناهنجاری‌ها و مشکلات کروموزومی جنین افزایش پیدا می‌کند ، تصریح می‌کند: برای داشتن بارداری سالم و موفق توصیه می‌شود مادر سه ماه پیش از اقدام به بارداری، به یک مراقب بهداشتی مراجعه کند تا آزمایشات پیش از بارداری انجام و شرایط سلامتی مادر برای بارداری بررسی شود.
لزوم داشتن سبک زندگی سالم برای تجربه بارداری موفق
قاسمی تهرانی با بیان اینکه توجه به داشتن رژیم غذایی سالم برای تجربه بارداری سالم و موفق ضروری است، ادامه می‌دهد: غذاهای فست‌فودی چربی بالایی دارد که چربی بالا برای سلامت بدن مضر است، چربی بالای مواد غذایی مصرفی منجر به افزایش وزن فرد می‌شود و زنان پیش از بارداری باید توجهی ویژه به اصلاح سبک زندگی خود و پیش گرفتن سبک زندگی سالم داشته باشند.
وی با بیان اینکه سن مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در بارداری مادر و داشتن بارداری موفق به شمار می‌رود و در صورتی که در سنین بالا زوجین قصد بارداری داشته باشند، توصیه می‌شود از تخمک‌های اهدایی در روش‌های کمک بارداری استفاده کنند، می‌گوید: تا ۵۵ سالگی امکان انتقال جنین تشکیل شده از طریق لقاح مصنوعی به رحم مادر وجود دارد، البته این در صورتی است که مادر به هیچ بیماری مبتلا نباشد.
متخصص زنان، فلوشیپ ناباروری IVF و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با بیان اینکه زوجینی که درگیر درمان ناباروری هستند، نباید از ادامه روند درمان مأیوس شوند و روحیه خود را از دست بدهند، اضافه می‌کند: زوجینی هستند که حتی بیش از ۱۰ بار IVF را امتحان می‌کنند و حاصل استمرار در این روند درمانی، داشتن فرزندی سالم است.
نغمه‌ای از زندگی و سرودی از مهر و مراقبت مادری
تغذیه سالم در دوران بارداری اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه مواد مغذی مورد نیاز جنین از طریق رژیم غذایی مادر تأمین می‌شود و مصرف کافی پروتئین به رشد سلول‌های جنین کمک می‌کند، آهن از کم‌خونی جلوگیری و ویتامین‌ها از سیستم ایمنی بدن حمایت می‌کند و کلسیم برای شکل‌گیری استخوان‌های جنین ضروری است؛ در مقابل نیز مصرف بیش از حد مواد غذایی ناسالم مانند غذاهای فراوری‌شده، قندهای مصنوعی و چربی‌های اشباع‌شده، می‌تواند سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازد و علاوه بر تغذیه، دریافت مایعات کافی نیز به عملکرد بهتر بدن کمک و از کم‌آبی جلوگیری می‌کند و پزشکان توصیه می‌کنند که مادران باردار از نوشیدنی‌های کافئین‌دار و نوشیدنی‌های قندی پرهیز و به جای آن آب، شیر و آبمیوه‌های طبیعی مصرف کنند.
انجام فعالیت‌های بدنی ملایم و مناسب در دوران بارداری به بهبود سلامت عمومی مادر و آمادگی برای زایمان کمک می‌کند و انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی، یوگا، شنا و حرکات کششی می‌تواند به کاهش دردهای عضلانی، بهبود گردش خون، تنظیم وزن و کاهش خطر زایمان زودرس کمک کند، همچنین ورزش کردن موجب ترشح هورمون‌های شادی‌آور مانند اندورفین می‌شود که به کاهش استرس و اضطراب مادر کمک می‌کند، البته مادران باید توجه داشته باشند که فعالیت‌های شدید و سنگین می‌تواند خطرناک باشد و هرگونه ورزش باید تحت نظر پزشک انجام شود.
سلامت روانی مادر تأثیر مستقیمی بر رشد و تکامل جنین دارد و اضطراب و استرس شدید می‌تواند باعث ترشح هورمون‌های مضر در بدن شوند که بر روی رشد جنین اثر منفی دارد و افسردگی دوران بارداری نیز می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند زایمان زودرس و کاهش وزن نوزاد در هنگام تولد شود، بنابراین حمایت عاطفی از مادر، انجام تکنیک‌های آرام‌سازی و مشاوره‌های روان‌شناختی اهمیت فراوانی دارد و فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، گوش دادن به موسیقی ملایم و مطالعه کتاب‌های انگیزشی می‌تواند نقش مهمی در بهبود روحیه مادر ایفا کند، همچنین شرکت در گروه‌های حمایتی و ارتباط با سایر مادران باردار می‌تواند موجب کاهش نگرانی‌ها و افزایش اعتماد به نفس شود.
مراقبت‌های پیش از بارداری و دوران بارداری از مهم‌ترین اقداماتی است که سلامت مادر و جنین را تضمین می‌کند و رعایت نکات تغذیه‌ای، نظارت پزشکی، انجام فعالیت‌های بدنی مناسب و مدیریت استرس از عواملی است که بارداری را به یک تجربه سالم و رضایت‌بخش تبدیل می‌کند و آگاهی از این مراقبت‌ها و توجه به آنها می‌تواند از مشکلات احتمالی جلوگیری کند و کیفیت زندگی مادر و فرزند را بهبود بخشد و با پیروی از توصیه‌های پزشکی، مادران می‌توانند بارداری موفقی را تجربه و سلامتی فرزند خود را از همان آغاز زندگی تضمین کنند.
