گروه گردشگری - شکیبا کولیوند: مناطق نمونه گردشگری در کشور بیش از 14 سال است که سرنوشت نامعلومی دارند؛ برخی از این مناطق از همان ابتدا قابلیت مطرح شدن به‌عنوان منطقه گردشگری نداشتند و برخی دیگر در طول تقریباً 15 سال قابلیت گردشگری خود را ازدست‌داده‌اند؛ حال پیگیری این مناطق و صرف هزینه برای آن‌ها به‌سان نبش قبر می‌ماند و بس! اما به‌راستی در استان همدان این یک بام و دوهوا چه زمانی پایان می‌یابد؟
سال 83-84 بود که یک هزار و 165 منطقه در کشور در فهرست مناطق نمونه گردشگری قرار گرفتند و قرار بر آن شد تا اقداماتی در زمینه گردشگری روی آن‌ها انجام گیرد چراکه قابلیت گردشگری بسیار دارند بدین‌سان در آیین‌نامه اجرایی نحوه تشکیل و اداره مناطق نمونه گردشگری در سال 1383 مصوب شد تا منطقه یا مناطق نمونه گردشگری که در جوار جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی، طبیعی و گردشگری کشور قرار دارند به‌منظور ارائه خدمات به گردشگران توسط بخش غیردولتی بر اساس ماده (8) قانون و این آیین‌نامه تأسیس و اداره شوند.
در این مصوبه ذکر شد که مناطق، برحسب ظرفیت در چهار سطح بین‌المللی، ملی، استانی و محلی برای ارائه خدمات به گردشگران داخلی و خارجی ایجاد می‌شوند و هر منطقه دارای مراکز خدماتی، رفاهی، فرهنگی و گردشگری ازجمله واحدهای اقامتی، پذیرایی، خرید، تولید و عرضه صنایع‌دستی، فرهنگی، هنری، تفریحی، ورزشی، پارک‌ها و سایر خدمات گردشگری خواهد بود.
بدین ترتیب سرمایه‌گذار می‌تواند اجازه سرمایه‌گذاری برای هریک از تأسیسات گردشگری خدماتی، رفاهی و فرهنگی مذکور در منطقه را بر اساس طرح مصوب به سایر اشخاص حقیقی و حقوقی با رعایت مقررات مربوط واگذار کند؛ هم‌چنین مقرر شد تا طرح جامع منطقه پس از صدور اجازه تأسیس به‌وسیله سرمایه‌گذار تهیه شود.
از تصویب این آیین‌نامه 15 سال می‌گذرد اما در کشور همچنان تعداد کمی از مناطق نمونه گردشگری رشد یافته و برایشان برنامه‌ریزی شده، چنانکه از 28 منطقه نمونه گردشگری مصوب برای استان همدان تاکنون گنجنامه، علیصدر و لالجین تعیین تکلیف شده‌اند، اما آیا پس از 15 سال لازم است تا به سراغ آیین‌نامه‌های خاک خورده برویم و برنامه‌ریزی‌های آن دوران را اجرایی کنیم؟
علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان در این خصوص در کارگروه تخصصی میراث فرهنگی که نهم اسفندماه سال گذشته برگزار شد، اظهار کرد: انتخاب مناطق نمونه گردشگری توسط هیئت دولت صورت میگیرد، مطالعات امکان‌سنجی نیز بر روی محدوده‌ها انجام‌شده و حال در مسیر تصویب آن هستیم؛ هم‌چنین بر اساس میزان وسعت و مقیاس منطقه‌های نمونه استان نیز یک رتبه‌بندی انجام شدهاست و بایستی بتوانیم ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری هرکدام از این مناطق و محدوده‌ها را تعیین کنیم.
بیشتر مناطق نمونه گردشگری همدان قابلیت سرمایه‌گذاری و گردشگری ندارند یا اگر هم دارای ظرفیتی هستند در حد شهرستان بوده و استانی نیست!
بررسی این موضوع پیش‌تر با عنوان «سرنوشت مناطق نمونه گردشگری همدان در هاله‌ای از ابهام» در روزنامه سپهرغرب به چاپ رسید و در آن، محمدرضا عراقچیان، عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس گردشگری سپهرغرب ضمن گلایه از تصویب ناگهانی این مناطق 28 گانه، بیان کرد: ازنظر بنده، نصفِ بیشتر این مناطق، قابلیت سرمایه‌گذاری و گردشگری ندارند یا اگر هم دارای ظرفیتی هستند در حد شهرستان بوده و استانی نیست.
وی ادامه داد: از مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان بخواهید تا اگر هنوز این‌ها را قبول دارند، دلایل انتخاب این مناطق را بیاورند تا ببینیم ظرفیت این مناطق چه بوده که به‌عنوان منطقه‌های نمونه گردشگری استان برگزیده و چه قابلیت‌هایی در این محدوده‌ها وجود دارد که در مناطق دیگر نیست؟
طرح‌های مطالعاتی نیمه‌کاره
صاحب محمدیانمنصور، عضو هیئت‌علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینای همدان و مدیر پروژه مطالعاتی ساماندهی دامنه شمالی الوند نیز در این راستا با بیان اینکه تعداد 11 طرح پیش از طرح ما برای دامنه شمالی الوند ارائه‌شده، گفت: هیچ‌یک از این طرح‌ها به سرانجام نرسیده که این اتفاق به سبب تغییر مدیریت‌ها، عدم پیگیری طرح و یا عدم کیفیت طرح‌ها بودهاست؛ بنابراین سال گذشته سازمان میراث فرهنگی گروهی تشکیل داد و علل نقص و مشکلات هر 11 طرح را بررسی و شرح خدماتی تهیه کرد و کار را به دانشگاه بوعلی سینا سپرد.
با همه این تفاسیر به مظر میرسد ما در همدان راه را بیراهه رفته‌ایم چراکه نه‌تنها برخی از مناطق نمونه گردشگری دیگر قابلیت مطرح شدن و سرمایه‌گذاری ندارند و انتخاب مشاور و صرف هزینه برای مطالعه آن مناطق بی‌فایده است بلکه در محدوده‌هایی نیز که مشاور قدم‌هایی برداشته، ضمانت اجرایی برای این طرح‌ها وجود ندارد!
انتخاب مناطق نمونه گردشگری، بی‌اساس و غیرضروری بودهاست، برای توسعه آن برنامه‌ای نداریم!
در بررسی این مناطق نمونه گردشگری در استان‌های مجاور با همدان یعنی استان سرسبز کردستان گفت‌وگویی با آوات مکاری، رئیس گروه توسعه گردشگری و بازاریابی معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان انجام شد که در ادامه متن این گفت‌وگو را می‌خوانید:
آوات مکاری در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس گردشگری سپهرغرب در خصوص مناطق نمونه گردشگری در استان کردستان، گفت: در برنامه‌ریزی‌های گردشگری استان به‌ویژه در روستاها به دنبال قابلیت‌های فعلی این روستاها و محدوده‌ها هستیم چراکه انتخاب برخی از روستاها و محدوده‌ها در فهرست مناطق نمونه گردشگری بی‌اساس بودهاست.
وی با بیان اینکه روستاهای هدف گردشگری گاهی به سبب سلایق شخصی یک فرماندار در برهه‌ای از زمان انتخاب‌شده‌اند، تصریح کرد: در استان کردستان تعداد 43 روستای هدف گردشگری تعیین‌شده اما در پی آن هستیم تا خانه‌های بوم‌گردی و ظرفیت‌های گردشگری خود را به سمت روستاهایی پیش ببریم که قابلیت مطرح شدن درزمینهٔ گردشگری و بوم‌گردی را داشته باشند، بدین‌سان تاکنون 13 روستای با ظرفیت گردشگری انتخاب کرده‌ایم که خانه‌های بوم‌گردی در آن‌ها در حال فعالیت هستند.
مکاری معرفی برخی مناطق نمونه گردشگری را بی‌اساس برشمرد و گفت: حدود 15 سال است که این موضوع مطرح شده درحالی‌که به لحاظ حقوقی بیمبنا و به لحاظ گردشگری غیرضروری بوده و تنها برای ارائه آمار مطرح شده‌اند.
رئیس گروه توسعه گردشگری و بازاریابی معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کردستان در پایان صحبت‌های خود تعداد مناطق نمونه گردشگری در این استان را 35 مورد دانست و خاطرنشان کرد: پس از گذشت نزدیک به 15 سال از انتخاب این مناطق اما تاکنون هیچ‌یک از آن‌ها توسعه‌نیافته‌اند و برنامه‌ای هم برای توسعه آن‌ها نداریم چراکه انتخاب این مناطق را درست نمی‌دانیم!
نگاه به موضوع مناطق نمونه گردشگری برای افراد صاحب‌نظر و باتجربه در هر استان بایستی علمی و همه‌جانبه باشد و در این موضوع شکی نیست... گاه نیاز به حضور یک مشاور مطالعاتی به‌منظور بررسی یک منطقه وجود ندارد و یک مسؤول درزمینهٔ گردشگری می‌تواند طی بازدیدهای به‌عمل‌آمده از منطقه و بررسی همه‌جانبه موضوع، فارغ از سلیقه‌های شخصی و با بهره‌گیری از توان تیم مجرب خود در اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، گردشگرپذیر بودن یک منطقه را مشخص کند، اما آنچه دراین‌بین قابل‌توجه و البته تأمل است اینکه استان کردستان به این مرحله رسیده اما متولیان در استان همدان همچنان اندر خم یک کوچه بوده و مداوم خاکسترها را پس از 15 سال زیرورو میکنند تا شاید به شعله‌ای برسند.
صرف هزینه و زمان بر روی مناطق نمونه گردشگری که دیگر قابلیت مطرح شدن در این زمینه را ندارد، درحالی‌که می‌توان همین هزینه را صرف نجات تپه هگمتانه کرد... چیزی جز ظلم نیست!
یک قِران سرمایه‌گذاری در مناطق نمونه گردشگری فاقد طرح‌های مطالعاتی بیهوده است!
برای بررسی بهتر این موضوع به‌دوراز سوگیری‌های شخصی، گفت‌وگویی با سید حسن مطیعی لنگرودی، استاد دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران و مدیر قطب علمی مطالعات و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تهران ترتیب دادیم که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
مدیر قطب علمی مطالعات و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تهران با بیان اینکه انتخاب مناطق نمونه گردشگری در صورت برخورداری از نگاه همه‌جانبه و علمی در آن دوران می‌توانست قدم‌های خوبی درزمینهٔ گردشگری باشد، عنوان کرد: نگاه ویژه گردشگری به منطقه‌ای چون کیش و قشم آن‌ها را امروزه آباد، توسعه‌یافته، گردشگرپذیر و همراه با زیرساخت‌های مناسب کردهاست که اگر این نگاه‌ها نبود این مناطق همچنان کوچک با مردمانی که به شغل ماهیگیری مشغول بودند، باقی میماندند، اما سرمایه‌گذاری‌های ویژه گردشگری در آن مقطع زمانی باعث شد که کیش و قشم امروز وضعیت مناسبی داشته باشند.
سید حسن مطیعی لنگرودی در این راستا به فرودگاه کیش و موقعیت‌های مناسب آن اشاره کرد و افزود: حال که بیش از 10 سال از انتخاب مناطق نمونه گردشگری در کشور می‌گذرد زمان آن رسیده تا اگر یک منطقه قابلیت‌های گردشگری دارد، آن را به سرمایه‌گذار واگذار کنند تا شاهد برداشته شدن گام‌هایی در راستای گردشگری این مناطق و رشد و توسعه آن‌ها باشیم چراکه نمونه‌های موفق گردشگری نشان از این دارند که سرمایه‌گذاری در برخی از این مناطق باعث رشد آن‌ها شدهاست.
وی با تأکید بر ضرورت داشتن نگاه علمی و بهره‌گیری از مطالعات در پیش بردن برنامه‌ها در مناطق نمونه گردشگری، گفت: اگر تاکنون کار مطالعاتی در این مناطق نمونه گردشگری انجام نشده، نمی‌توان قدمی در این مناطق برداشت، بنابراین یک قِران سرمایه‌گذاری در این مناطق فاقد طرح‌ها و کارهای مطالعاتی بیهوده و بی‌اثر است!
مدیر قطب علمی مطالعات و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تهران در پایان گفت‌وگو، تأکید کرد: نخست، بایستی مطالعات در این مناطق انجام شود و اگر نتیجه مطالعات مثبت و پروژه‌ها قابل دفاع بود قدم بعدی یعنی وارد کردن سرمایه‌گذار در آن را در اولویت قرار داد، اما بدون مطالعه و توجه به کارایی آن مناطق نباید قدمی برداشت چراکه سرمایه‌گذاری در این مناطق هدر دادن سرمایه است!
دست شستن از برخی مناطق نمونه گردشگری به نفع گردشگری همدان است
دنیای امروز و شهرهای ما همواره در حال تغییر هستند، روستاهایی که امروز خانه‌های بوم‌گردی در آن‌ها مستقرشده‌اند، روزگاری کاملاً ناشناخته بودند و حتی کسی فکرش را هم نمی‌کرد که بتوانند درزمینهٔ گردشگری و جذب گردشگران خارجی مطرح شوند.
حال پس از گذشت 15 سال از طرح مناطق نمونه گردشگری شاهد هستیم که تعداد آن‌ها از یک هزار و 165 منطقه در سال 95، پس از بررسی مجدد با حذف تعدادی از این مناطق به دلیل دارا بودن مشکلات مختلف به 437 منطقه تقلیل یافتهاند بدین ترتیب زمان آن رسیده تا با بررسی همه‌جانبه و مطالعات علمی در این زمینه ورود و مناطق نمونه گردشگری استان همدان را بازنگری کرد.
در استان همدان برای چهار منطقه نمونه گردشگری باغ میوه، علیصدر، دامنه شمالی کوه الوند و قلندرسیاه تویسرکان سرمایه‌گذار وجود دارد و اقدامات مطالعاتی بر روی محدوده‌های حیدره، دامنه شمالی الوند، سد اکباتان، تاریک‌دره، دره‌مرادبیگ نیز انجام‌شده و سرمایه‌گذار این محدوده‌ها نیز کم‌وبیش مشخص است که خود این موضوع نیز سر دراز دارد چراکه تجربه تلخ از بین بردن کوه و مناطق طبیعی توسط دهکده گنجنامه به سبب مشابه بودن سرمایه‌گذار آن با دامنه شمالی الوند گویی برای مردم همدان بار دیگر زنده خواهد شد.
اما به‌راستی‌که دست شستن از برخی مناطق نمونه گردشگری به نفع گردشگری همدان است، چنانکه در این خصوص سعید شیرکوند، معاون سرمایه‌گذاری و طرح‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در نشست هم‌اندیشی با مدیران مناطق نمونه گردشگری کشور در تابستان 1396 نیز تنها حدود 60 الی70 منطقه در کشور را به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری قلمداد کرد و گفت: هنوز این مناطق نیز پروژه قابل دفاعی نیستند! موضوعی که همیشه مطرح بوده این است که دولت باید به سمت وظیفه حاکمیتی خود برود و کار را به دست فعالان آن بدهد؛ ما در سازمان میراث فرهنگی با طرحی روبرو شدیم به نام منطقه نمونه گردشگری که دولت این مناطق را شناسایی کرده بود، اما بدون آنکه برای آن فراخوان بدهد و یا سرمایه‌گذار شروع به انجام زیرساخت‌ها کند؛ افرادی به‌عنوان سرمایه‌گذار وارد این مناطق شدند، عهدنامه‌ای بین آن‌ها ردوبدل شد، برخی از افراد در زمین خودشان شروع به کار کردند و برخی نیز باید به منابع طبیعی می‌رفتند و در آنجا تکلیف زمینشان را مشخص می‌کردند. ایده، خوب بود اما مسائل طوری پیش رفت که برخی از این ایده‌ها آن‌قدر بد اجرا شد که حتی مبدع این ایده گاهی پشیمان می‌شود! ما می‌خواهیم مناطق نمونه گردشگری تا پایان دولت دوازدهم قابل دفاع باشد. اکنون این مناطق پروژه قابل دفاعی نیستند!
با همه این تفاسیر انتخاب مناطق نمونه گردشگری وحی منزل نیستند و بهتر است به‌جای صرف هزینه برای آن‌ها فکری به حال میراث فرهنگی استانمان کنیم چراکه یا مانند تپه هگمتانه به زباله‌دان تبدیل‌شده‌اند یا مانند میراث فرهنگی موجود در شهرستان‌های همدان، سیل آن‌ها را شسته و مسؤولان از آن‌ها دست‌شسته‌اند.
