شهادت امام باقر(ع) بهانه‌ای شد تا زندگی سراسر درس و معنویت و اخلاق ایشان را از زاویه‌ای دیگر ورق زده و این‌بار جایگاه خانواده را در سیره ایشان مرور کنیم.
خانواده، به عنوان اوّلین و پایدارترین نهاد جامعه، بیشترین اهمیت را در شکل‌گیری شخصیت و روحیات فردی اعضای آن برعهده دارد و بزرگ‌ترین نقش را در سالم‌سازی جامعه ایفا می‌کند.
بنیان خانواده بر پایه محبّت اعضا به یکدیگر، بنا نهاده شده است؛ به گونه‌ای که می‌توان محبّت را مهمترین عامل در بهداشت و سلامت روحی و روانی خانواده به شمار آورد.
این نهاد که همواره در فرهنگ اهل بیت(ع) جایگاه خاصی دارد و با اینکه پیش از امام باقر(ع) نیز ناملایمات و رنج‌ها و مشکلات بزرگی در میان اعضای برخی خانواده‌های این خاندان آسمانی و نورانی، به دلایل مختلف سیاسی، عدم بصیرت و نفوذ و کینه‌ورزی و ... وجود داشته تا جایی که منجر به شهادت دو امام معصوم پیشواز ایشان شده بود و برخی مشکلات و اختلافات در زندگی خودشان نیز نمایان بود ولی همچنان، در اندیشه امام باقر(ع) نیز بسیار محترم و دارای ارزش است.
اهمیت پیوند عاطفی با همسر یکی از مهمترین درس‌هایی است که در مکتب سرشار از علم و درایت و مبانی اخلاقی امام باقر(ع) می‌توان به آن پرداخت
یکی از نکات ارزنده و جالب توجه زندگانی امام باقرعلیه السلام در این راستا، اهتمام ایشان در جلب محبّت افراد خانواده و فراهم آوردن لوازم تحکیم خانواده است.
نحوه برخورد امام با همسر، ارزش گذاری های همیشگی و ویژه، رعایت مراتب محبت و آراستگی و وقت گذاشتن برای همسر بخشی از رویکردهای اخلاقی امام(ع) در این باره است.
امام(ع) برای جلب رضایت و خشنودی همسر خود بسیار تلاش می‌کرد تا با ارتباط عاطفی بیشتر، بنیان خانواده خویش را استحکام بیشتری ببخشد.
به عنوان مثال می‌توان به داستان حسن زیات بصری اشاره کرد که به همراه یکی از دوستانش به حضور امام شرف‌یاب می‌شود تا برای پرسش‌های خود پاسخی از امام دریافت کند.
وی پس از ورود به اتاق امام با صحنه‌ای روبه‌رو می‌شود که تعجّب او و همراهش را برمی‌انگیزد. او امام و اتاقش را در حالتی بسیار آراسته مشاهده می‌کند، به هر حال، پرسش‌هایش را مطرح می‌کند و پاسخ می‌شنود.
هنگام خارج شدن، امام به او می‌فرماید: فردا همراه دوستت نزد من بیا، روز بعد به منزل امام می‌آیند، ولی ایشان را در اتاقی خاکی که فقط حصیری در آن پهن بود، با لباسی پشمینه بر تن دیدند.
امام به او فرمود: ای برادر بصری، اتاقی را که دیشب مشاهده کردی، اتاق همسرم بود و اسباب و اثاثیه‌ای هم که در آن بود، به او تعلّق داشت. او خودش را برای من زینت کرده بود و من هم باید خود را برای او زینت می‌کردم، بنابراین گمان بد به دل خویش راه مده.
او گفت: فدایت شوم سوگند که در مورد شما بدگمان شده بودم، ولی اینک خدا بدگمانی را از دلم بیرون کرد و دریافتم که حقیقت، همان است که شما فرمودید.
ارتباط عاطفی با فرزندان یکی دیگر از شاخص‌هایی است که امام باقر(ع) در روابط خانوادگی به طور ویژه به آن اهمیت می‌دادند و از همین جا بود که نبوغ علمی ایشان در وجود امام صادق(ع) تجلی یافت و بار علمی و اخلاقی دین و مکتب تشیع در دوران امام صادق(ع) نمایان شد.
همراهی با خانواده و فرزندان، اهمیت دادن به خواسته‌های آنان، موقعیت شناسی و درک شرایط و رعایت اخلاق عملی در برخورد با مشکلات به عنوان یک روش تربیتی برای خانواده و فرزندان و... بخشی از نکات قابل توجه در سیره امام باقر(ع) به عنوان یک پدر، در مواجهه با فرزندان است.
در داستانی می‌خوانیم، یکی از فرزندان حضرت بیمار بود و وضع وخیمی داشت و امام از این موضوع بسیار ناراحت بود، سرانجام بیماری او بهبود نیافت و به مرگ او انجامید.
امام از درگذشت او بسیار متأثّر شد، صدای شیون و زاری اهل خانه بلند شد، امام به بالین فرزند خود رفت، ولی لحظاتی بعد با چهره‌ای گشاده بیرون آمد که موجب تعجّب برخی از حاضران شد و در این مورد از ایشان پرسیدند، حضرت فرمود: ما دوست داریم آن که دوستش داریم یعنی فرزندمان سلامت باشد، ولی وقتی خواست خدا در مورد ما نازل شد، به آنچه او دوست دارد گردن می‌نهیم.
امام با این رفتار و گفتار نیکو، چارچوب محبّت واقعی و اصیل را به همگان آموخت و یادآور شد که دوستی‌های دنیایی، حتّی محبّت به فرزند، نباید مانع فرمان‌برداری و روی برتافتن از خواست الهی شود.
در سیره عملی امام‌باقر(ع)، نکات بسیار مهمی قابل دریافت و پرداخت است که به‌کارگیری این نکات نقش بسیار مهمی در پیاده کردن سبک زندگی اسلامی در زندگی افراد دارد.
صبر، ادب، علم‌آموزی، معیشت مؤمنانه، برخورداری از اخلاق نیکو و آراستگی ظاهر و حضور به موقع در اجتماع و اهتمام به مسائل خانوادگی و سیاسی و اجتماعی، تنها بخش کوچکی از درس‌های مکتب امام باقر(ع) است که مجموع این صفات و خصوصیات ایشان و زندگی‌شان را شبیه‌ترین به رسول خدا(ص) معرفی می‌کند
